Soy mea moni tatalaina: lafoai tala, siosiomaga aafiaga, ma le soifua maloloina malamalama
Humane Foundation
I tausaga talu ai nei, ua faʻateleina le soya i le totonugalemu o talanoaga e uiga i le faʻaleagaina o vaomatua ma suiga o le tau. A'o fa'atupula'ia lana sao i mea'ai e fa'atatau i la'au ma mea'ai 'ese'ese, e fa'apea fo'i le su'esu'eina o a'afiaga ole si'osi'omaga ma a'afiaga ole soifua maloloina. O lenei tusiga o loʻo faʻatalanoaina fesili e masani ona fesiligia e uiga i le soya, faʻamoemoe e faʻamalamalamaina manatu sese masani ma faʻamaonia tagi e masani ona faʻasalalau e le pisinisi aano o manufasi. E ala i le tu'uina atu o fa'amatalaga sa'o ma fa'amatalaga, matou te fa'amoemoe e ofoina atu se malamalamaga manino i le a'afiaga moni o le soya ma lona tulaga i totonu o la tatou faiga taumafa.
O le a le Soya?
Soya, fa'asaienisi ua ta'ua o le Glycine max, ose ituaiga o legume e afua mai Asia i Sasa'e. Ua fa'ato'aina mo le faitau afe o tausaga ma ua ta'uta'ua ona o lona fa'aogaina ma le aoga o mea'ai. Soya o fatu ia o le legume ma o le faavae lea mo le tele o oloa o loʻo faʻaaogaina i meaʻai eseese ma meaʻai i le lalolagi atoa.
E mafai ona gaosia le soya e fai ma mea'ai ma mea'ai eseese, e ofoina atu e ta'itasi tofo ma mea e 'ese'ese. O nisi o oloa soya sili ona taatele e aofia ai:
Susu Soya: O se mea lauiloa e fa'atatau i la'au i le susu susu, e faia i le fa'asusu, olo, ma fa'apuna le soya, ona fa'amama lea o le paluga.
Soya Soya: O se mea manogi suamalie, faʻafefeteina faʻaaogaina tele i meaʻai a Asia, e faia mai soya faʻafefe, saito, ma masima.
Tofu: E ta'ua fo'i o le pi pi, o le tofu e fai e ala i le fa'aputuina o le susu soya ma oomi le pata e maua i poloka malo. E fa'atauaina ona o lona gafatia e mitiia ai tofo ma lona fa'aogaina e suitulaga i aano o manufasi.
Tempeh: O se oloa soya fa'afefeteina ma lona tino ma le tofo o le nati, e faia e ala i le fa'afefeteina o soya vela ma se fa'ailoga fa'apitoa.
Miso: O se mea faamanogi faaIapani masani e fai mai soya faafefete, masima, ma se aganuu koji, e faaaoga e faaopoopo ai le loloto ma le umami i ipu.
Edamame: O soya e le'i matutua e seleseleina a'o le'i matua atoatoa, e masani ona fiafia e fa'ausa pe kuka e fai ma mea'ai po'o se mea'ai.
I le limasefulu tausaga talu ai, o le gaosiga o le soya ua o'o i se si'itia tele. Ua sili atu nai lo le 13 taimi, e oʻo atu i le 350 miliona tone i tausaga taʻitasi. Ina ia tu'uina lenei mea i se vaaiga mamao, o lenei voluma e tutusa ma le mamafa tu'ufa'atasi o le tusa ma le 2.3 miliona tafola lanumoana, o manu tetele i le lalolagi.
O lenei si'itia tele i le gaosiga o le soya ua atagia ai lona fa'atupulaia o le taua i fa'ato'aga i le lalolagi atoa ma lana matafaioi i le fafagaina o le fa'ateleina o le faitau aofa'i. O le fa'atuputeleina e mafua mai i le tele o mea, e aofia ai le si'itia o le mana'omia mo mea'ai polotini e fa'atatau i la'au ma le fa'aogaina o soya i mea'ai a manu.
E leaga le soya mo le siosiomaga?
Pasila, o le nofoaga o nisi o le lalolagi e sili ona mataʻutia ma lamatia le ola faanatura, ua feagai ma le ogaoga o vaomatua i nai tausaga ua tuanaʻi. O le vaomatua o Amazon, le eleele susu o Pantanal, ma le Cerrado savannah ua matua afaina uma o latou nofoaga masani. Aemaise lava, e sili atu i le 20% o le Amazon ua faʻaumatia, 25% o le Pantanal ua leiloa, ma 50% o le Cerrado ua faʻamamaina. O lenei faʻateleina o le faʻaleagaina o vaomatua o loʻo i ai ni aʻafiaga ogaoga, e aofia ai le mea moni e faʻapea o le Amazon o loʻo tuʻuina atu le sili atu o le carbon dioxide nai lo le mitiia, ma faʻateleina ai suiga o le tau.
E ui o le gaosiga o le soya e masani ona feso'ota'i ma atugaluga o le si'osi'omaga, e mana'omia le malamalama i lana matafaioi i le lautele lautele o le fa'aleagaina o vaomatua. E masani ona feso'ota'i le soya i le fa'aleagaina o le si'osi'omaga ona o lona fa'aogaina i mea'ai a manu, ae e le na'o ia e mafua ai. O le mafuaʻaga autu o le faʻaleagaina o vaomatua i Pasila o le faʻalauteleina o laufanua lafulemu mo povi e tausia aano o manufasi.
O soya e fa'ato'a tele, ma o se vaega tele o lenei fa'ato'aga e fa'aaogaina e fai ma fafaga manu. O lenei fa'aogaina o le soya e moni lava e feso'ota'i ma le fa'atama'ia o le togavao i nisi o itulagi, ona e fa'amama vao e fai ai fa'ato'aga soya. Ae ui i lea, o se vaega lenei o se mataupu sili atu ona faigata e aofia ai le tele o mea taua:
Soya mo Fafaga Manu: O le mana'omia o le soya e fai ma fafaga manu e saofagā i le fa'a'ato'aga fa'asao e ala i le lagolagoina o pisinisi lafumanu. A'o fa'amama le tele o fanua e toto ai fatu soya, o le fa'ateleina o le maua o mea fafaga e lagolagoina ai le fa'alauteleina o le gaosiga o aano o manufasi, ma fa'ateleina ai le fa'ato'aga.
Fa'aoga Tu'usa'o Fa'afanua: E ui o le fa'ato'aga o soya e saofagā i le ta'atiaga o le vaomatua, ae e le na'o le mafua'aga autu. O le tele o fa'ato'aga soya o lo'o fa'atūina i luga o fanua ua uma ona fa'amama po'o luga o fanua ua toe fa'aaogaina mai isi fa'ato'aga, nai lo le fa'atupu sa'o o le ta'atiaga o le vaomatua.
O se suʻesuʻega na lomia i le Science Advances o loʻo faʻamaonia ai o le mafuaʻaga autu o le faʻaleagaina o vaomatua i Pasila o le faʻalauteleina o laufanua lafulemu mo povi. Ole mana'oga ole aano o manufasi mo fanua lafulemu ma fafaga fa'ato'aga, e aofia ai le soya, o lo'o nafa ma le sili atu i le 80% o le fa'aleagaina o vaomatua i totonu o le atunu'u. O le fa'amamaina o vaomatua mo lafu povi ma fa'ato'aga fafaga fa'atasi, e aofia ai le soya, e fa'atupuina ai se a'afiaga tele o le si'osi'omaga.
O le mafua'aga autu o le ta'atiaga o le vaomatua ma le fa'aleagaina o le si'osi'omaga ua fa'ailoaina, ma e tele lava ina afua mai i le fa'alauteleina o fanua lafulemu mo povi fa'afailele mo aano o manufasi. O lenei malamalamaaga taua e fesoasoani tatou te malamalama ai i le lautele o aafiaga oa tatou filifiliga meaai ma le manaoga faanatinati mo suiga.
Fa'atino: Le Mana o Filifiliga a Tagata Fa'atau
O le tala fiafia e fa'apea o lo'o fa'ateleina e tagata fa'atau mea i o latou lava lima. A'o fa'atupula'ia a'afiaga o le si'osi'omaga o aano o manufasi, susu, ma fuamoa, ua to'atele tagata ua liliu atu i isi mea e fa'atatau i la'au. O le auala lenei e faia ai se suiga i lenei suiga:
1. Uunaia Polotini Fa'avae La'au : O le suiina o mea fa'amanu i polotini fa'avae i la'au ose auala malosi lea e fa'aitiitia ai tulagavae o le si'osi'omaga. O polotini e fa'atatau i la'au, e pei o mea e maua mai i le soya, legumes, nati, ma fatu, e ofoina atu ai se suiga gafatia i aano o manufasi ma susu. O nei auala e le gata ina fa'aitiitia ai le mana'oga mo fa'ato'aga manu e tele puna'oa ae e saofagā ai fo'i i le fa'aitiitia o le fa'atama'ia o vaomatua ma le kasa oona.
2. Lagolagoina Faiga Taumafa Taumafa : O lo'o fa'atuputeleina le sa'ilia e tagata fa'atau oloa e maua mai ma fa'amaonia. E ala i le filifilia o mea'ai e fa'aigoaina organic, non-GMO, po'o fa'amaonia e fa'alapotopotoga o le si'osi'omaga, e mafai e tagata ta'ito'atasi ona lagolagoina faiga fa'ato'aga e fa'amuamua ai le tausiga o le si'osi'omaga. E aofia ai le lagolagoina o fuafuaga e pei o le Soy Moratorium, lea e fa'amoemoe e taofia le fa'ato'aga o soya i fanua fa'ato'a ta'atia.
3. Aveta'avale Maketi : O le fa'atupula'ia o mana'oga mo mea'ai e fa'atatau i la'au o lo'o a'afia ai tulaga tau maketi ma fa'amalosia kamupani taumafa e atia'e oloa e sili atu ona gafataulimaina. A'o fa'aauau pea ona si'i atu tagata fa'atau i mea'ai e fa'atatau i la'au, o lo'o tali atu le alamanuia o mea'ai i le tele o filifiliga fou ma fa'alelei. O lenei faiga e fesoasoani e faʻaititia ai le aofaʻi o manaʻoga mo meaʻai manu ma lagolagoina se faiga e sili atu ona gafatia meaʻai.
4. Fautuaina mo Suiga Faiga Fa'avae : E iai fo'i se sao a tagata fa'atau i le fa'atulagaina o faiga fa'avae ma faiga fa'apisinisi. E ala i le lagolagoina o faiga faavae e lagolago ai fa'ato'aga gafataulimaina ma puipuia fa'alavelave fa'anatura taua, e mafai e tagata ta'ito'atasi ona saofagā i suiga lautele fa'aleaogaina. O uunaiga a tagata lautele ma manaoga o tagata faatau e mafai ona una'ia ai malo ma fa'apotopotoga e fa'aaoga atili faiga fa'alesiosiomaga.
Fa'ai'uga
O le fa'ailoaina o le mafua'aga autu o le ta'atiaga o le vaomatua-le fanua o lo'o fa'aaogaina mo lafu povi-ua fa'ailoa mai ai le taua tele o a tatou filifiliga o mea'ai i le si'osi'omaga. O le suiga i mea'ai e fa'atatau i la'au ose auala fa'atino ma aoga e fo'ia ai nei fa'afitauli. E ala i le suia o aano o manufasi, susu, ma fuamoa i polotini e faʻavae i laʻau, lagolago i faiga faʻaauau, ma le faʻatautaia o maketi maketi, o loʻo faia e tagata faʻatau se sao taua i le faʻasaoina o le siosiomaga.
O lenei taumafaiga tu'ufa'atasi e le gata e fesoasoani e fa'aitiitia le ta'atiaga o le vaomatua ma le kasa oona ae fa'apena fo'i le una'ia o se faiga e sili atu ona gafataulimaina ma agaalofa. A'o fa'atupula'ia le to'atele o tagata ta'ito'atasi filifiliga ma fa'atonu mo suiga lelei, o le a fa'atupula'ia le avanoa mo se paneta soifua maloloina, fa'amanino le malosi o le fa'amanino o gaioiga fa'atau i le fausiaina o se lumana'i manuia.