O le faiga o le fa'ato'aga o mink ma alope mo a latou fulu ua leva ona avea ma mataupu fefinaua'i, fa'aoso felafolafoaiga e uiga i le soifua manuia o manu, amio, ma le fa'atumauina o le si'osi'omaga. A'o finau le au tetee mo faamanuiaga tau tamaoaiga ma faiga taugata, ae o loo faamatilatila e le au tetee le saua ma mafatiaga na oo i nei manu. O lenei tala o loʻo suʻesuʻe i mea moni leaga o loʻo feagai ma faʻatoʻaga mink ma alope, faʻamamafa atugaluga faʻale-aganuʻu ma aʻafiaga o le faʻaaogaina o nei meaola mo le manuia o tagata.
Olaga i le Aveesea
O le olaga fa'atagataotauaina mo mink ma alope faifa'ato'aga o se alu'ese tele mai le sa'olotoga ma le tuto'atasi latou te o'o i ai io latou nofoaga fa'anatura. Nai lo le feoai solo i teritori tetele, tulimanu mo manu, ma auai i fegalegaleaiga faʻaagafesootai, o nei manu o loʻo faʻatapulaʻaina i nai pa uaea laiti mo o latou olaga atoa. O lenei saisaitia e aveese ai o latou lagona ma amioga sili ona taua, ma tuuina atu ai i latou i se olaga e le mautonu, popole, ma mafatiaga.
O pa o lo'o teu ai mink ma alope e masani ona pa'u ma leai se fa'atamaoaigaina. Faatasi ai ma le utiuti o le avanoa e feoai ai, ua le mafai ai ona latou auai i gaoioiga taua mo lo latou soifua manuia faaletino ma le mafaufau. Mo le mink, e lauiloa mo lo latou natura semi-aquatic, o le leai o se vai mo le aau ma le maulu e sili ona mafatia. E fa'apena fo'i, o alope, e ta'uta'ua i lo latou va'ai ma le fa'a'ole'ole, ua le maua ni avanoa e su'esu'e ai ma fa'aalia amioga fa'anatura e pei o le eli ma le fa'ailoga manogi.
O le to'atele o tagata e fa'ateteleina ai tulaga leaga i fa'ato'aga fulu, ona o le tele o manu o lo'o fa'apipi'i i totonu o tama'i pa, e masani lava ma le itiiti o le manatu mo lo latou mafanafana po'o le saogalemu. O lenei tumutumu e mafai ona oo atu ai i le faateleina o osofaiga, manuʻa, ma e oʻo lava i le 'ai tagata i totonu o manu faʻatagata. E le gata i lea, o le faʻaalia pea i feces ma urine i ia nofoaga vavalalata e mafua ai tulaga le mama, faʻateleina le lamatiaga o faʻamaʻi ma faʻamaʻi.
O le fa'aleagaina o le fa'ato'aga ua atili fa'atupuina ai le mafatia o mink fa'ato'aga ma alope. O manu fafine o loʻo aʻafia i faʻasolosolo faʻasolosolo faʻasolosolo, faʻamalosia e ave lapisi pe a uma lapisi ina ia faʻateleina le gaosiga o fulufulu. O lenei mana'oga fa'ato'a fa'atama'i e a'afia ai o latou tino, e o'o atu ai i le vaivai fa'aletino ma fa'ateleina le a'afia i fa'afitauli tau soifua maloloina. I le taimi nei, o le fanau e fananau mai i le faatagataotauaina e maua se olaga o le saisaitia ma le faʻaleagaina, ma faʻaauauina le taamilosaga o mafatiaga mo augatupulaga a sau.
O le to'a faalemafaufau o le ave faatagataotauaina atonu o se tasi lea o itu e sili ona le amana'iaina o le faato'aga o fulufulu. Mink ma alope o ni tagata atamamai, mafaufau e mafai ona oʻo i le tele o lagona, e aofia ai le le fiafia, le fiafia, ma le atuatuvale. O le le maua o le faaosofia ma fegalegaleaiga faʻaagafesootai, o nei manu e vaivai i se tulaga o le mafatia tele, o latou lagona faʻanatura e taofiofia e tuaoi o latou fale.
O le olaga fa'atagataotauaina mo mink ma alope faifa'ato'aga o se olaga sauā ma e le masani ai, e fa'aalia i le saisaitia, le tagolima, ma le mafatia. O le agaleaga fa'aletagata o le fa'ato'aga o fulufulu, ma lona le amanaiaina o le soifua manuia o tagata ola, o lo'o fa'amamafaina ai le mana'omia vave mo le toe fuata'iina o amio ma le alofa sili atu i manu. I le avea ai ma tausimea o lenei paneta, o la tatou matafaioi le fautua mo aia tatau ma le soifua manuia o meaola uma, ia mautinoa o loʻo tausia i latou i le mamalu ma le faʻaaloalo e tatau ai. E na'o se taumafaiga fa'atasi e fa'amutaina le fa'aogaina o manu mo tupe maua e mafai ai ona tatou fa'atupu moni se lalolagi e sili atu le tonu ma le agaalofa.
E fia manu ua fasia i le lalolagi atoa i faatoaga fulufulu?
O le faʻalagolago o le fale gaosi oloa i fulufulu moni ua leva ona avea ma mafuaʻaga o feeseeseaiga, ma le faitau miliona o manu e fafagaina ma fasiotia i tausaga taʻitasi e faʻamalieina ai le manaʻoga mo oloa fulufulu. Ae ui i lea, o tausaga talu ai na molimauina ai se suiga tele i uiga ma faiga, ona o tagata faʻatau, faʻatau oloa, tagata mamanu, ma tagata fai faiga faʻavae ua faʻatupulaʻia o latou tua i le fulufulu moni e fiafia i isi mea e sili atu ona taua ma gafatia.
O fa'amaumauga o lo'o fa'aalia ai se ata manino o lenei suiga. I le 2014, na vaʻaia e le faʻalapotopotoga o fulufulu fulufulu lalolagi le tele o numera, ma Europa na taʻitaʻia le gaosiga i le 43.6 miliona, sosoo ai ma Saina ma le 87 miliona, Amerika i Matu ma le 7.2 miliona, ma Rusia ma le 1.7 miliona. E oo atu i le 2018, sa i ai se pa'u iloga i le gaosiga o fulufulu i itulagi, faatasi ai ma Europa i le 38.3 miliona, Saina i le 50.4 miliona, Amerika i Matu i le 4.9 miliona, ma Rusia i le 1.9 miliona. Saosaoa agai i luma i le 2021, ma o le paʻu ua atili faʻaalia, faatasi ai ma Europa e maua le 12 miliona, Saina 27 miliona, Amerika i Matu 2.3 miliona, ma Rusia 600,000.
O lenei faʻaitiitia o le gaosiga o fulufulu e mafai ona mafua i le tele o mea. Muamua ma sili ona taua o le suia o lagona o tagata faatau i fulufulu. O le fa'ateleina o le silafia e uiga i mataupu tau soifua manuia o manu ma a'afiaga fa'aa'oa'oga o le fa'ato'aga o fulufulu manu ua ta'ita'iina ai le tele o tagata fa'atau e 'alo'ese mai le fulufulu moni ae fa'atatau i isi faiga e leai se saua. O le au fa'atau oloa ma le au fai mamanu ua faia foi se sao taua i lenei suiga, ma le toatele ua filifili e alu e aunoa ma se fulufulu e tali atu ai i manaoga o tagata faatau ma tulaga faʻaleleia o alamanuia.

E saua ea le fa'ato'aga o fulu?
Ioe, e lē mafaafitia le sauā o le faatoʻaga o fulu. O manu e fafagaina mo o latou fulufulu, e pei o alope, lapiti, taifau raccoon, ma mink, e onosaia olaga o mafatiaga e le mafaatusalia ma le mativa i faatoaga fulufulu. Fa'asa'o i tama'i pa uaea pa'u'u mo o latou olaga atoa, o nei meaola ua le maua le sa'olotoga sili ma avanoa e fa'aalia ai a latou amio masani.
O tulaga fa'afalepuipui i fa'ato'aga fulufulu e matua fa'alavelave ma fa'aleagaina ai le soifua manuia o manu. Ua le mafai ona feoa'i, eli, pe su'esu'e e pei ona latou faia i le vao, o nei manu fa'anatura fegalegaleai ma fiailoa ua fa'amalosia e onosaia se olaga e le mautonu ma saisaitia. Mo ituaiga semi-aquatic e pei o mink, o le leai o se vai e aau ma maulu atili ai lo latou mafatiaga.
O suʻesuʻega ua faʻaalia ai o manu o loʻo tausia i tulaga vaapiapi ma le masani e masani ona faʻaalia amioga faʻapitoa e faʻaalia ai le faʻalavelave o le mafaufau, e pei o le taʻavale faifaipea, taamilosaga, ma le faʻaleagaina o le tagata lava ia. O le le mafai ona auai i amioga masani e mafai ona oʻo atu ai i le matua le fiafia, le fiafia, ma le faʻaleagaina o le mafaufau mo nei manu faʻatagata.
E le gata i lea, o suʻesuʻega i faʻatoʻaga fulufulu, e oʻo lava i faʻailoga o le "maualuga maualuga," ua faʻaalia ai tulaga faʻateʻia o le sauā ma le tuulafoaia. O lipoti mai faatoaga i Finelani, Romania, Saina, ma isi atunuu ua faamauina ai tulaga pagatia, e aofia ai le tumutumu o tagata, le lava o le tausiga o manu, ma le sosolo o faamai. O manu i luga o nei faʻatoaga e mafatia i manuʻa matala, vae faʻaleagaina, mata mama, ma isi faʻafitauli faʻalesoifua maloloina, ma o nisi e faʻamalosi i le 'ai poʻo amioga faʻamalosi ona o le mamafa o le saisaitia.
O mafatiaga o loʻo faʻaolaina i manu i faʻatoʻaga fulufulu e le gata i lo latou soifua manuia faaletino ae faʻalautele atu i lo latou soifua maloloina faʻalagona ma mafaufau. O nei tagata ola e oo i ai le fefe, tiga, ma le atuatuvale e pei lava o se isi lava meaola, ae o o latou mafatiaga e masani ona le amanaiaina pe lafoai i le sailiga o tupe mama ma mea taugata.
E fa'afefea ona fasia manu i fa'ato'aga fulufulu?
O auala e faʻaaogaina e fasi ai manu i faʻatoʻaga fulufulu e masani ona sauā ma le faʻaleagaina, e aunoa ma se manatu mo mafatiaga ma le manuia o manu o loʻo aʻafia ai. Pe a fa'apea ua maualuga a latou pa'u, e masani lava a'o le'i o'o i le tasi le tausaga, e tele auala e fa'aaoga e fa'auma ai o latou ola, e amata mai i le fa'asa ma le fa'aeletise i le sasa ma le gau o le ua.
O le fa'asao o se auala masani e fa'aogaina i fa'ato'aga fulu, lea e tu'u ai manu i totonu o potu kasa ma fa'aalia i kasa mata'utia pei o le carbon monoxide. O lenei faiga e fa'amoemoe e fa'aoso le le iloa ma le oti e ala i le manava, ae e mafai ona matua fa'anoanoa ma tiga mo manu.
O le eletise o se isi auala e masani ona faʻaaogaina, aemaise lava mo manu pei o mink. I lenei faagasologa, e afaina ai manu i le eletise eletise e tuʻuina atu e ala i eletise, ma mafua ai le puʻeina o le fatu ma le oti. Ae ui i lea, o le eletise e mafai ona mafua ai le tele o tiga ma mafatiaga aʻo leʻi faʻaumatia manu.
O le sasa o se faiga sauā ma le fa'atauva'a o lo'o fa'aaogaina i nisi o fa'ato'aga fulu, lea e ono tu'ia ai manu i mea tu'i pe ta fa'afia seia o'o ina le iloa pe mate. O lenei metotia e mafai ona iʻu ai i le tiga tele, faʻalavelave, ma le umi o mafatiaga mo manu o loʻo aʻafia ai.
O le gau o le ua o le isi auala e faʻaaogaina e fasi ai manu i faʻatoʻaga fulufulu, lea e moti pe gau ai o latou ua i se taumafaiga e faʻaumatia vave ma lelei. Peitaʻi, o le fasioti tagata lē saʻo po o le lē taulau e mafai ona faaumiumi ai mafatiaga ma mafatiaga o manu.
O faʻalavelave matuia na faʻamatalaina i le Tesema 2015 suʻesuʻega a le Humane Society International (HSI) i Saina e matua faʻalavelave tele ma faʻaalia ai le le amanaiaina o le soifua manuia o manu i totonu o pisinisi fulufulu. O le sasaina o alope seia oo ina feoti, o lapiti e saisai ona fasia lea, ma le paʻu o taifau raccoon a o mataala pea, o ni faaaʻoaʻoga manino ia o le mataʻutia na faia i manu i faatoʻaga fulufulu.
I le aotelega, o auala fasioti tagata o loʻo faʻaaogaina i faʻatoʻaga fulufulu e le gata ina sauā ma le faʻaleagaina ae e le manaʻomia foi i se sosaiete faʻaonaponei e faʻatauaina le agaalofa ma le faʻaaloalo mo mea ola uma. O nei faiga o lo'o fa'amamafaina ai le mana'omia fa'anatinati mo le toe fuata'iina o amio ma le fa'aaogaina o isi faiga fa'aletagata i totonu o le fale gaosi oloa.
Fa'aaogāga Fanau
Fa'ato'aga mink ma alope e masani ona fa'atupuina le fa'aleagaina, fa'atasi ai ma tama'ita'i e fa'aauau pea le ta'amilosaga o le maitaga ma le fa'asusu e fa'ateleina ai le gaosiga o fulufulu. O lenei fa'ato'a fa'ato'a fa'atupuina e a'afia ai o latou tino, e i'u ai i le vaivai o le tino ma fa'atupula'ia ai le a'afia i fa'afitauli tau le soifua maloloina. I le taimi nei, o le fanau na fananau mai i le faatagataotauaina e feagai ma le mala e tasi e pei o latou matua, ua fuafua e faʻaalu o latou olaga i le falepuipui seia oʻo ina fasia i latou mo o latou fulufulu.
O le a se mea e mafai ona ou faia e fesoasoani ai?
Ua faaalia i lipoti faateʻia e lē gata o manu e pei o alope, lapiti, ma mink e feagai ma faiga sauā, ae e oo lava i pusi ma taʻifau e masani ona toe faasee ola mo o latou fulufulu. O lenei faiga lē alofa e lē gata ina taʻuleagaina, ae o loo faamatilatila ai foʻi le manaʻomia vave mo ni tulafono malolosi ma le faamalosia e puipuia ai manu mai na faiga sauā mataʻutia.
E le gata i lea, o le faʻailoga sese o oloa fulufulu e mafai ai ona le iloa e tagata faʻatau le le mautonu i atunuu i le lalolagi atoa. O fulufulu mai pusi, maile, ma isi manu e masani ona fa'ailoga sese pe fa'aseseina ma le loto i ai, e faigata ai i tagata fa'atau ona faia filifiliga fa'apitoa e uiga i oloa latou te fa'atauina.
E taua tele le fa'alauiloa atili e uiga i nei mataupu ma fautua mo suiga. E ala i le tautala e tete'e ai i fefa'ataua'iga o fulufulu ma le lagolagoina o isi mea e leai ni fulufulu, e mafai ai ona tatou fesoasoani e puipuia atili mafatiaga ma le fa'aleagaina o manu. Faʻatasi, e mafai ona tatou galulue agai i se lalolagi o loʻo tausia ai tagata uma i le agaalofa ma le faʻaaloalo, ma o loʻo le toe talia ai na faiga mataga.