Inyamanswa zo mu gasozi: Ubuhemu bukabije ku biremwa bya kamere
Humane Foundation
Guhiga inyamaswa zo mu gasozi bihagaze nk'umwijima ku mibanire y'abantu n'isi. Irerekana ubuhemu bukabije bwibiremwa bitangaje bisangiye umubumbe wacu. Mugihe umubare wubwoko butandukanye ugenda ugabanuka kubera umururumba udahagije wa ba rushimusi, uburinganire bworoshye bwibinyabuzima burahungabana, kandi ejo hazaza h’ibinyabuzima harabangamiwe. Iyi nyandiko yinjiye mu burebure bw’inyamaswa zo mu gasozi, ziga ku mpamvu zitera, ingaruka zabyo, ndetse no gukenera byihutirwa ingamba zo kurwanya iki cyaha gikomeye cyibasiye ibidukikije.
Amahano yo guhiga
Guhiga, guhiga mu buryo butemewe, kwica, cyangwa gufata inyamaswa zo mu gasozi, byabaye icyorezo ku baturage bo mu gasozi mu binyejana byinshi. Haba biterwa no gukenera ibikombe bidasanzwe, imiti gakondo, cyangwa ibikomoka ku nyamaswa byinjiza amafaranga, ba rushimusi berekana ko basuzuguye agaciro k’ubuzima n’inshingano z’ibidukikije ibyo biremwa byuzuza. Inzovu ziciwe kubera amahembe y'inzovu, imvubu zahigaga amahembe yazo, n'ingwe zigenewe amagufwa yabo ni ingero nke gusa z'irimbuka ryatewe no guhiga.
Hano hari inyamaswa nkeya abaturage bazo bahuye noguhiga.
Guhiga antelopes yo mu gihuru ni ikibazo gikwirakwira mu turere twinshi aho izo nyamaswa zizerera. Ndetse no mu bice bibujijwe guhiga cyangwa kugengwa, hakenewe inyama za antelope zikomeje, bitewe n’ubukene, kwihaza mu biribwa, n’umuco gakondo. Ku baturage benshi, cyane cyane abatuye mu cyaro, inyama za antelope ni isoko yingenzi ya poroteyine no gutunga. Nyamara, uburyo bwo guhiga budashoboka ndetse no gukoresha cyane byatumye umubare w’abaturage ba antelope ugabanuka, bihungabanya ibidukikije kandi bibangamira ubuzima bw’ubwo bwoko.
Byongeye kandi, antelopes yibasiwe n'amahembe yabo, afite agaciro gakomeye mubuvuzi gakondo, nk'imitako ishushanya, ndetse nka aprodisiacs. N’ubwo hashyizwe mu bikorwa ibihano by’ubucuruzi n’ingamba zo kubungabunga ibidukikije, ubucuruzi butemewe mu mahembe ya antelope bukomeje gutera imbere kubera ko ibicuruzwa bikomeje gukenerwa. Ba rushimusi bakunze gukoresha uburyo bwa kinyamaswa kugira ngo babone amahembe ya antelope, harimo guhiga mu buryo butemewe, gucuruza, na magendu, bikarushaho kwiyongera kw'abaturage ba antelope.
Buffalo:
Ikibazo cy’inyamanswa nyafurika, ikimenyetso cy’ibishushanyo mbonera bya savannas n’ibyatsi byo ku mugabane wa Afurika, byerekana ikibazo kinini gihura n’ibikorwa byo kubungabunga inyamaswa ku isi. Nubwo bafite igihagararo giteye ubwoba kandi bigaragara ko ari abaturage bakomeye, inyamanswa zo muri Afurika ziragenda zigwa mu kaga gakomeye ko guhiga, ahanini biterwa no gukenera ibihuru. Iyi myitozo itemewe ntabwo yangiza abaturage b’inyamanswa gusa ahubwo inangiza ubusugire bw’ahantu harinzwe, harimo na parike z’igihugu, aho izo nyamaswa zikomeye zigomba guhungira.
Kuva mu 1975, miliyoni zirenga 1.3 zo muri africa zifite imvi zarafashwe ku gasozi kandi zicururizwa ku rwego mpuzamahanga kugira ngo zuzuze icyifuzo cy’abo basangirangendo b'inyoni bifuza. Nyamara, urugendo ruva mumashyamba rugana mu kato rwuzuyemo akaga kuri ibyo biremwa byoroshye. Igitangaje ni uko ubushakashatsi bwerekana ko hagati ya 30% kugeza kuri 66% by'inyenzi zijimye zafashwe ziva mu gasozi zirimbuka muri icyo gikorwa, zikagwa mu mutego wo gufatwa, gufungwa, no gutwara abantu. Kubera iyo mpamvu, urugero nyarwo rw’ingaruka z’ubwo bucuruzi butemewe ku baturage bo muri Afurika bafite imikara y’inyenzi zirashoboka cyane kuruta uko byari byateganijwe.
Ubwiza buhebuje bwibikeri byikirahure, hamwe nuruhu rwabo rworoshye rugaragaza ingingo zimbere, byatumye bashakishwa ubutunzi mubucuruzi bwamatungo adasanzwe. Nyamara, uku kwiyongera kwinshi kuri aba amphibian yoroheje byatumye habaho igitutu gikomeye ku baturage bo ku gasozi, amoko menshi akaba afite ibyago byo kuzimira bitewe n’ubucuruzi bukabije n’ubucuruzi butemewe.
Ibikeri by'ibirahure bikomoka mu mashyamba atoshye yo muri Amerika yo Hagati no mu majyepfo, aho bigira uruhare runini nk'ibipimo by'ubuzima bw'ibinyabuzima ndetse bikagira uruhare mu binyabuzima. Nyamara, isura yabo itangaje hamwe na biologiya idasanzwe yabagize intego nyamukuru kubakusanya hamwe nabakunzi mubucuruzi bwamatungo. Nubwo yashyizwe ku rutonde rw’ibinyabuzima bigenda byangirika cyangwa byoroshye, ibikeri by’ibirahure bikomeje gukurwa ku gasozi kugira ngo bigurishwe ku masoko yo mu gihugu ndetse n’amahanga.
Ubucuruzi butemewe mu bikeri by’ibirahure bibangamira ubuzima bwabo, hamwe n’ibimenyetso by’ibikorwa bya magendu n’ubucuruzi byavumbuwe mu bicuruzwa biva muri Amerika yo Hagati bijya mu Burayi. Dukurikije amakuru y’ubucuruzi hamwe n’iyamamaza kuri interineti, amoko arenga icyenda y’ibikeri by’ibirahure acuruzwa muri iki gihe ku rwego mpuzamahanga, hamwe n’ibisabwa n’abaterankunga hamwe n’abakunda kwishakira amphibian zidasanzwe.
Imwe mu mpinduka ni iyongerekana rikomeye ry’ibicuruzwa by’ibirahure bitumizwa muri Amerika, aho izamuka ritangaje rya 44.000% ryagaragaye kuva mu 2016 kugeza mu 2021. Iri zamuka rikabije ry’ubucuruzi riteza ingaruka zikomeye ku baturage bo mu gasozi, kubera ko kwiyongera kwinshi bitera ingufu ku binyabuzima bimaze kwibasirwa n’aho batuye.
Imbaraga zo gukemura ubucuruzi butemewe mu bikeri by’ibirahure bisaba uburyo bwahujwe kandi butandukanye burimo ubufatanye hagati ya guverinoma, imiryango ishinzwe kubungabunga ibidukikije, inzego zishinzwe kubahiriza amategeko, n’inganda z’ubucuruzi bw’amatungo. Kunoza amategeko, gukusanya amakuru, hamwe n’ingamba zo kurwanya icuruzwa ni ngombwa mu guhagarika imiyoboro ya magendu no kubiryozwa abayikoze.
Intare:
Guhiga intare mu buryo butemewe n’ibice by’umubiri byerekana iterabwoba rikomeye kuri bumwe mu bwoko bwa Afurika buzwi cyane kandi bwubahwa. Intare, hamwe nubunini bwazo buhebuje kandi zikomeye, zafashe kuva kera ibitekerezo byabantu ku isi. Nyamara, inyuma y’imbere yabo hari ukuri kubabaje gutotezwa no gukoreshwa biterwa no gukenera amagufwa yabo, amenyo, n’inzara mu buvuzi gakondo ndetse n’ubucuruzi bw’ibinyabuzima butemewe.
Gukoresha imitego mu guhiga intare ni ubumuntu cyane, bitera imibabaro myinshi kandi akenshi bikaviramo gupfa buhoro kandi bubabaza. Imitego ni imitego yoroshye ariko ikora neza, igizwe numutwe winsinga wiziritse kumubiri winyamaswa iyo zishutswe. Intare zafatiwe mu mutego zirashobora gukomeretsa bikabije, harimo gukomeretsa, kuvunika, no kuniga, mbere yo guhitanwa n'ibikomere cyangwa inzara. Imiterere itavangura imitego nayo itera ingaruka ku yandi moko y’ibinyabuzima, bigatuma abantu bahitanwa n’impanuka ndetse n’ibidukikije.
Ingaruka zo guhiga intare ntizirenze gutakaza inyamaswa ku giti cye kugirango zikubiyemo ingaruka nini z’ibidukikije n’imibereho. Intare igira uruhare runini nk'inyamaswa zo mu bwoko bw'inyamanswa mu bidukikije, igenga abaturage bahiga kandi ikomeza kuringaniza sisitemu kamere. Kugabanuka kwabo kurashobora kugira ingaruka zikomeye kubinyabuzima, biganisha ku busumbane mubikorwa byinyamaswa zangiza no kwangiza ibidukikije.
Peccaries:
Ikibazo cya peccaries, kizwi kandi ku izina rya javelina, kibutsa kwibutsa imbogamizi zugarije ibikorwa byo kubungabunga inyamaswa muri Amerika y'Amajyaruguru n'Amajyepfo. Izi ngurube Nshya ku Isi, zigizwe n’ibinyabuzima nka peccary ya Chacoan na peccary ya cola, zihura n’igitutu simusiga cyo guhiga no guhiga nubwo amategeko abiteganya ndetse n’ingamba zo kubungabunga ibidukikije.
Peccary ya Chacoan iri mu kaga, ikomoka mu karere ka Chaco muri Amerika y'Epfo, irahigwa hirya no hino kubera uruhu n'inyama. Nubwo yashyizwe ku mugereka wa I w’amasezerano y’ubucuruzi mpuzamahanga ku bwoko bw’inyamanswa zo mu gasozi n’ibimera (CITES), bibuza rwose ubucuruzi mpuzamahanga muri ubwo bwoko, no guhabwa uburinzi bw’ubucuruzi mu bihugu nka Arijantine, guhiga peccary ya Chacoan biracyakomeza. Byongeye kandi, muri Paraguay, aho bibujijwe guhiga inyamaswa zo mu gasozi, kubahiriza aya mabwiriza bikomeje kuba bidahagije, bituma guhiga bikomeza.
Ibintu ntabwo ari byiza cyane kuri peccary yakoronijwe, ubundi bwoko bwa peccary buboneka muri Amerika y'Amajyaruguru n'Amajyepfo. Nubwo kuri ubu urutonde rw’ibibazo by’umuryango w’abibumbye rishinzwe kubungabunga ibidukikije (IUCN), guhiga peccaries ziteye isoni ni ibintu bikunze kugaragara, cyane cyane mu turere aho kutubahiriza umutekano. Nubwo abaturage babo basa nkaho bahagaze neza, guhiga bikomeje guhungabanya ubuzima bwigihe kirekire cyo kubaho kwa peccaries ziramutse zitagenzuwe.
Kureshya ibikeri by'uburozi, hamwe n'amabara yabyo akomeye hamwe n'imyitwarire ishimishije, byatumye baba amoko yifuza cyane mubucuruzi bw'inyamanswa zidasanzwe. Ikibabaje ni uko iki cyifuzo cyongereye igitero simusiga cyo guhiga no gucuruza inyamaswa, bituma amoko menshi y’ibikeri by’ibikeri bigenda byangirika. N’ubwo inzego z’ibanze muri Amerika yepfo zagize uruhare mu gutabara, ubucuruzi butemewe buracyakomeza, bitewe n’inyungu zishingiye ku nyungu ndetse no gukomeza gukenera aba amphibian bashimishije.
Ibikeri by'uburozi bikomoka muri Amerika yo Hagati no mu majyepfo, bihesha agaciro kubera amabara atangaje ndetse n'uburozi bukomeye, bukaba ari uburyo bwo kwirinda inyamaswa zo mu gasozi. Nyamara, ubwiza bwabo bwanabagize intego nyamukuru kubashimusi bashaka kubyaza umusaruro icyamamare mubucuruzi bwamatungo adasanzwe. Nubgo haboneka ingero zororerwa-zafashwe mpiri, zishobora kuba inzira zirambye kubantu bafashwe nishyamba, kureshya ibikeri byafashwe nishyamba bikomeje gukomera kubakusanya hamwe nabakunzi.
Ubucuruzi butemewe mu bikeri by’uburozi bwagize ingaruka mbi ku baturage bo mu gasozi, bituma amoko amwe agera ku kuzimira. Ba rushimusi bakunze gukoresha uburyo bwubugome kandi bwangiza kugirango bafate ibyo bikeri, birimo gusenya aho gutura, gukusanya bitarobanuye, no gukoresha imiti y’ubumara. Byongeye kandi, guhangayikishwa no gufata no gutwara abantu bishobora kugira ingaruka mbi ku buzima n’imibereho y’aba amphibian yoroheje, bikarushaho kwiyongera kubibazo byabo.
N’ubwo inzego z’ibanze muri Amerika yepfo zashyizeho ingamba zo kurwanya ubucuruzi butemewe n’ibikeri by’uburozi, kubahiriza amategeko arengera inyamaswa bikomeje kuba ingorabahizi kubera amikoro make, ruswa, n’ibikorwa remezo bidahagije. Byongeye kandi, imiterere y’ubucuruzi bw’inyamanswa zidasanzwe ku isi bituma bigorana kugenzura no kugenzura urujya n'uruza rw’ibikeri ku mipaka, bigatuma ba rushimusi n’abacuruzi bakoresha icyuho cyemewe kandi bakirinda gutahura.
Ingwe:
Ikibazo cy’ingwe, ibimenyetso byerekana imbaraga nicyubahiro, cyaranzwe n’iterabwoba ridahwema ry’ubuhigi n’ubucuruzi butemewe. Ingwe zatewe uruhu, amagufwa, ninyama, ingwe zihura n’akaga gakomeye mu gihe abaturage bazo bagabanuka kubera gukoreshwa ubudasiba. Nubwo hashyizweho ingamba zo kubungabunga ibidukikije, umubare w’ingwe zihiga zikomeje kuba nyinshi cyane, aho usanga benshi bashobora kuba barazimiye kubera ibintu bitamenyekanye ndetse n’uburiganya bukoreshwa na ba rushimusi.
Ubucuruzi butemewe mu bice by'ingwe butera guhiga hirya no hino, kuva mu mashyamba yo mu Buhinde no mu majyepfo y'uburasirazuba bwa Aziya kugera mu turere twa kure two mu Burusiya n'Ubushinwa. Uruhu, amagufwa, nibindi bice byumubiri nibicuruzwa bihebuje cyane mubuvuzi gakondo no mumasoko meza, kuzana ibiciro bikabije kumasoko yabirabura. Iki cyifuzo gitera umuyoboro w’ubucuruzi winjiza amafaranga menshi ku mipaka, ingwe zigwa mu mutego wa ba rushimusi bashaka inyungu mu rupfu rwabo.
Nubwo hashyizweho ingufu mu kurwanya guhiga no gucuruza, igipimo cy’ikibazo gikomeje kuba igitangaza. Mu myaka ya vuba aha, umubare w'ingwe uzwi cyane w’inyamanswa wabaye mwinshi cyane, aho byagaragaye mu bihugu bitandukanye byo muri Aziya. Nyamara, urugero nyarwo rwo guhiga ingwe rushobora kuba runini cyane, kubera ko ibyabaye byinshi bitamenyekana cyangwa bitamenyekanye, bigatuma ingwe zitabarika zizimira nta kimenyetso.
Mu majyepfo y’amajyepfo ya Aziya, guhiga ingwe birakabije, aho ba rushimusi bakoresha uburyo butagira ubugome nko gutereta no kuroga kugira ngo bibasire izo nyamaswa zangiza. Umutego, imitego yoroshye ariko yica ikozwe mu nsinga cyangwa insinga, ni abicanyi batavangura batagusha mu mutego gusa ahubwo no ku yandi moko y'ibinyabuzima. Uburozi, akenshi bukoresha imiti y’ubumara cyangwa ibyambo by’uburozi, byongera byinshi ku iterabwoba ku baturage b’ingwe, bikagira ingaruka mbi ku binyabuzima ndetse n’ubuzima bw’ibinyabuzima.
Ingaruka zo guhiga ingwe zirenze gutakaza inyamaswa ku giti cye kugira ngo zikubiyemo ingaruka nini ku bidukikije no ku mibereho. Ingwe zigira uruhare runini nk'inyamanswa zangiza mu bidukikije, zigenga abaturage bahiga kandi zigumana uburinganire bwa sisitemu kamere. Kugabanuka kwabo kurashobora kugira ingaruka zikomeye kubinyabuzima, biganisha ku busumbane bwurubuga rwibiribwa, gutakaza aho batuye, na serivisi zangiza ibidukikije.
Imbaraga zo gukemura ibibazo by’ingwe zisaba inzira zinyuranye zirimo ubufatanye hagati ya guverinoma, imiryango ishinzwe kubungabunga ibidukikije, inzego zishinzwe kubahiriza amategeko, n’abaturage baho. Kongera ingufu mu kubahiriza amategeko, gukusanya amakuru, no kurinda amarondo ni ngombwa mu guhagarika imiyoboro y’ubuhigi no gusenya inzira z’ubucuruzi.
Ingofero yingofero:
Ingofero ya curassow, ifite isura nziza cyane hamwe na casque idasanzwe isa n'ingofero, ni ubwoko bw'inyoni butagaragara buboneka mu mashyamba meza ya Venezuwela na Kolombiya. N’ubwo umuco w’umuco n’akamaro k’ibidukikije, ingofero y’ingofero ihura n’iterabwoba ryinshi, harimo gutakaza aho gutura, guhiga, ndetse n’ubucuruzi bw’ibinyabuzima butemewe, ibyo bikaba byaratumye bigera ku ntege nke.
Kimwe mu bintu by'ibanze byugarije ingofero y’ingofero ni uguhiga, bitewe no gukenera inyama zayo, imitako gakondo ikozwe mu mababa, ndetse n'ibikombe byo guhiga nka gihanga n'amagi. Casque nini ku gahanga kayo, iha inyoni izina ryayo, ihabwa agaciro cyane cyane kubera imitungo yitwa aphrodisiac, yiyongera ku kureshya abahiga n'abegeranya. Ndetse no mu turere twarinzwe neza, ingofero y’ingofero ntabwo irinzwe n’iterabwoba ryo guhiga, byerekana ko byihutirwa ingamba zo kubungabunga ibidukikije.
Nubwo hashyizweho ingufu mu guhiga no gucuruza, harimo gutondekanya amoko munsi ya CITES Umugereka wa III muri Kolombiya, bisaba uruhushya rwo kohereza ibicuruzwa hanze, kubahiriza amabwiriza biracyari ingorabahizi. Guhiga no gucuruza mu buryo butemewe bikomeje guhungabanya ingufu zo kubungabunga ibidukikije, bigashyira ingufu mu baturage ba curassow ingofero kandi bikabongerera intege nke.
Ingaruka zo guhiga no gucuruza mu buryo butemewe zirenze igihombo cy’inyoni zihita zikubiyemo ingaruka nini z’ibidukikije n’imibereho. Ingofero ya curassows igira uruhare runini mubidukikije nkibisaranganya imbuto kandi bigira uruhare mubinyabuzima. Kugabanuka kwabo birashobora kugira ingaruka zikomeye ku mikorere y’amashyamba, biganisha ku busumbane mu baturage b’ibimera no kugabanya ubwiza bw’imiturire ku yandi moko.
Inyenzi zo mu ruhu:
Ikibazo cy’inyenzi zo mu ruhu, nini cyane mu nyenzi zose zo mu nyanja, bishimangira ko hakenewe byihutirwa ingamba zo kubungabunga ibidukikije kugira ngo zirinde ibyo biremwa bya kera kandi bikomeye. Mu gihe inyenzi zikuze z’uruhu zihura n’iterabwoba nko kwamburwa no kwangirika kw’imiturire, imwe mu mbogamizi zikomeye ku mibereho yabo ituruka ku bucuruzi butemewe mu magi yabo, bukunze kwibwa aho buterera mu baturage baturiye inkombe.
Ubujura bw’amagi y’inyenzi byerekana uruhu rukomeye ku mibereho y’ubwoko, kuko buhungabanya ukwezi kw’imyororokere kandi bikagabanya umubare w’inyoni zinjira mu baturage. Inyenzi zo mu ruhu zizwiho kwimuka kwinshi ku nkombe z’icyari, aho igitsina gore gitera amagi mu cyari cyumucanga cyacukuwe ku nkombe. Nubwo bimeze bityo ariko, aho ibyari byaterwa akenshi byibasirwa naba rushimusi bashaka inyungu mu kugurisha amagi y’inyenzi, bikekwa ko afite imitungo ya afrodisiac mu mico imwe n'imwe.
Nubwo amategeko arengera amategeko, harimo no gutondekanya ku mugereka wa I w’amasezerano y’ubucuruzi mpuzamahanga ku bwoko bw’inyamanswa zo mu gasozi n’ibimera (CITES), bibuza ubucuruzi bw’ubucuruzi mu nyenzi z’uruhu, kubahiriza amabwiriza biracyari ingorabahizi. Kureshya amagi y'inyenzi y'uruhu nk'ibiryo byiza cyangwa imiti gakondo itera ba rushimusi gukomeza ibikorwa byabo bitemewe, bikabangamira ubuzima bw'ubwo bwoko bworoshye.