Ubushakashatsi bwasohotse mu kinyamakuru Applied Animal Behavior Science bwerekanye ko amafi ahura n’ubushyuhe bubabaza bwerekana ubwoba n’ubwoba, bishimangira igitekerezo kivuga ko amafi atagira ububabare gusa ahubwo akanagumana kwibuka. Ubu bushakashatsi bwibanze bugira uruhare mu kwagura ibimenyetso byerekana ibibazo bimaze igihe bivugwa ku mafi n'ubushobozi bwabo bwo kumva ububabare.
Bumwe mu bushakashatsi bukomeye bwakozwe n'abashakashatsi bo muri kaminuza ya Mwamikazi ya Belfast bwerekanye ko amafi, kimwe n'andi matungo, ashoboye kwiga kwirinda ububabare. Rebecca Dunlop, umuhanga ukomeye muri ubwo bushakashatsi, yabisobanuye agira ati: "Uru rupapuro rwerekana ko kwirinda ububabare bw’amafi bidasa nkaho ari igisubizo cyoroshye, ahubwo ko ari icyigishijwe, cyibukwa, kandi kigahuza n’ibihe bitandukanye. Kubwibyo rero, niba amafi ashobora kubona ububabare, ubwo rero inguni ntishobora gukomeza gufatwa nkimikino itari ubugome." Ubu bushakashatsi bwibajije ibibazo bikomeye ku bijyanye n’imyitwarire y’inguni, byerekana ko imyitozo iyo umuntu yatekereje ko ntacyo itwaye ishobora guteza imibabaro ikomeye.
Mu buryo nk'ubwo, abashakashatsi bo muri kaminuza ya Guelph muri Kanada bakoze ubushakashatsi bwanzuye ko amafi agira ubwoba iyo yirukanwe, avuga ko imyitwarire yabo irenze refleks yoroshye. Umushakashatsi mukuru, Dr. Duncan, yagize ati: "Amafi agira ubwoba kandi… bahitamo kutagira ubwoba," ashimangira ko amafi, kimwe n’andi matungo, agaragaza amarangamutima akomeye. Ubu bushakashatsi ntabwo bugora gusa ku myumvire y’amafi nkibiremwa biterwa nubushake ahubwo binashimangira ubushobozi bwubwoba ndetse nicyifuzo cyo kwirinda ibihe bibabaje, bikagaragaza kandi ko ari ngombwa gutekereza kumibereho yabo mumarangamutima no mumitekerereze.
Muri raporo yo mu 2014, komite ishinzwe imibereho myiza y’amatungo (FAWC), urwego ngishwanama kuri guverinoma y’Ubwongereza, yemeje ati: “Amafi arashobora gutahura no guhangana n’ibitera ubumara, kandi FAWC ishyigikiye ubwumvikane buke bwa siyansi bumva ko bafite ububabare.” Aya magambo ahuza nubushakashatsi bugenda bwiyongera bwerekana ko amafi afite ubushobozi bwo kubona ibitera ingaruka mbi, bigoye ibitekerezo bishaje byahakanye amafi ubushobozi bwo kubabara. Mu kumenya ko amafi ashobora kugira ububabare, FAWC yifatanije n’umuryango mugari wa siyanse mu gusaba ko twakongera gusuzuma uburyo dufata aya matungo yo mu mazi, haba mu bushakashatsi bwa siyansi ndetse no mu bikorwa bya buri munsi bya muntu.
Dr. Culum Brown wo muri kaminuza ya Macquarie, wasuzumye inyandiko zigera kuri 200 z’ubushakashatsi ku bijyanye n’ubushobozi bw’amafi n’imyumvire y’imyumvire, avuga ko uburambe bw’amafi iyo akuwe mu mazi bushobora kurenga kurohama kwabantu, kuko bihanganira urupfu rurerure, rutinda kubera kutabasha guhumeka. Ibi birerekana akamaro ko gufata amafi cyane.
Ashingiye ku bushakashatsi bwe, Dr. Culum Brown yanzuye avuga ko amafi, kuba ibiremwa bifite ubwenge ndetse n’imyitwarire igoye, adashobora kubaho adafite ubushobozi bwo kumva ububabare. Yashimangiye kandi ko urwego rw’ubugome abantu bashira ku mafi rwose rutangaje.
Ubugome bwo Kuroba Ubucuruzi
Bycatch and Overfishing
Uburobyi bwubucuruzi, nko gukurura no kurambura, ni ubumuntu kandi bitera imibabaro myinshi mubuzima bwinyanja. Mu gukurura, inshundura nini zikururwa hejuru yinyanja, zifata ibintu byose mu nzira zabo, harimo amafi, inyamaswa zidafite ubuzima, n’ibinyabuzima byo mu nyanja byoroshye. Kurambura, aho udufuni twafashe dushyirwa kumurongo munini ureshya n'ibirometero, akenshi usanga uhuza amoko adafite intego, harimo inyoni zo mu nyanja, inyenzi, ninyanja. Amafi yafashwe muri ubu buryo akunze guhumeka igihe kirekire cyangwa guhahamuka gukabije. Ikibazo cya bycatch - gufata utabishaka gufata amoko adafite intego - byongera ubu bugome, biganisha ku rupfu rudakenewe rwa miriyoni zinyamaswa zo mu nyanja buri mwaka. Ubu bwoko butagenewe intego, harimo amafi y’abana bato n’ubuzima bwo mu nyanja bugeramiwe, akenshi bajugunywa bapfuye cyangwa bapfa, bikarushaho kwiyongera ku ngaruka mbi ku binyabuzima byo mu nyanja.
Imyitozo yo Kwica
Kwica amafi yafashwe kugirango abantu barye akenshi bikubiyemo imyitozo iri kure yubumuntu. Bitandukanye n’inyamaswa zo ku isi zishobora kunyura mu bundi buryo butangaje cyangwa bugabanya ububabare, amafi akunze guterwa, akava amaraso, cyangwa agasigara ahumeka mugihe agifite ubwenge. Iyi nzira irashobora kumara iminota mike kugeza kumasaha, bitewe nubwoko n'imiterere. Kurugero, amafi menshi akururwa mumazi, gilles zayo zihumeka umwuka, mbere yo kugirirwa nabi. Mugihe hatabayeho kugenzura amabwiriza ahoraho, ubu buryo burashobora kuba ubugome bukabije, kuko birengagije ubushobozi bwamafi yo kubabara hamwe nihungabana ryibinyabuzima bihanganira. Kutagira uburyo busanzwe bwo kubaga amafi bwerekana amafi byerekana ko abantu batitaye ku mibereho yabo, nubwo abantu benshi bagenda bamenya ko hakenewe imyitwarire iboneye y’ibinyabuzima byose.
Hamwe na hamwe, ibyo bikorwa byerekana ibibazo by’imyitwarire n’ibidukikije biterwa n’uburobyi bw’ubucuruzi, bisaba ko hitabwa cyane ku buryo burambye kandi bw’ikiremwamuntu mu nganda.