I tala fa'asolopito, o i'a na manatu o ni meaola anamua e leai se malosi e o'o ai i tiga po'o mafatiaga. Ae ui i lea, o le alualu i luma i le malamalama faʻasaienisi ua luʻitauina lenei manatu, faʻaalia faʻamaoniga malosi o lagona o iʻa ma lagona tiga. O lea la, o le a'afiaga o le soifua manuia o i'a i le fa'ato'aga ma le gaosiga o i'a ua o'o mai i lalo ole su'esu'ega, ma fa'aosofia ai le toe iloiloga o faiga fa'apisinisi ma filifiliga a tagata fa'atau. O lenei tala o loʻo faʻatalanoaina le fesoʻotaʻiga lavelave i le va o le manuia o iʻa, faʻamaʻi, ma le taumafaina o iʻa, faʻamalamalamaina le mafatiaga natia i tua atu o iʻa e foliga mai e leai se afaina i luga oa tatou ipu.
O le Moni o le Fa'aaliga Tiga o I'a
I le masani ai, o le talitonuga e le maua e iʻa le malosi e oʻo ai i le tiga e mafua mai i lo latou vaʻaia o le anatomical ma le mafaufau faigofie pe a faʻatusatusa i mammals. O faiʻai iʻa e leai se neocortex, o le itulagi e fesoʻotaʻi ma le faʻaogaina o tiga i totonu o tagata ma isi mammals, e taʻitaʻia ai le toʻatele e manatu latou te le faʻafefe i mafatiaga. Ae ui i lea, o lenei manatu ua luʻitauina e le tuputupu aʻe o suʻesuʻega faʻasaienisi e faʻamalamalamaina le neurobiology lavelave o iʻa ma lo latou gafatia mo le iloa o tiga.

Ua fa'ailoa mai i su'esu'ega, o i'a o lo'o iai ni fa'alavelave fa'apitoa e fa'apipi'iina i nociceptors fa'apitoa, fa'alogo fa'alogo e iloa ai fa'aoso leaga ma tu'uina atu fa'ailo i le fai'ai. O nei nociceptors e tutusa lelei ma mea o loʻo maua i mammals, e faʻapea e ono oʻo i iʻa le tiga i se auala e pei o vertebrates maualuga. E le gata i lea, o le neuroimaging techniques ua tuʻuina atu ai faʻamatalaga i le neural mechanisms o loʻo faʻavaeina ai le tiga i iʻa, faʻaalia mamanu faʻagaoioia i vaega faiʻai e fesoʻotaʻi ma le nociception ma tali aversive.
O su'esu'ega tau amio e fa'amaonia atili ai le manatu o le tiga o i'a. Pe a a'afia i fa'aoso fa'aleaga e pei ole te'i eletise po'o vaila'au leaga, e fa'aalia e i'a ni uiga 'alo ese, e fa'ailoa mai ai le 'alo i fa'amata'u. E le gata i lea, o iʻa o loʻo feagai ma faʻalavelave tiga e faʻaalia ai tali faʻalavelave faʻaletino, e aofia ai le maualuga o le cortisol ma suiga i le fatu ma le manava, faʻataʻitaʻiina le faʻalavelave o loʻo matauina i mamame o loʻo feagai ma le tiga.
O su'esu'ega fa'ama'i ma fa'amalologa ua maua ai fa'amaoniga malosi o le fa'aitiitia o tiga i i'a. O le fa'atonuina o mea e fa'amama ai le tiga e pei o le lidocaine po'o le morphine e fa'aitiitia ai tali fa'aletino ma amioga i fa'aoso fa'aleaga, e fa'ailoa mai ai e maua e i'a le toomaga e pei o a'afiaga fa'ama'i i tagata ma isi manu. E le gata i lea, o le faʻaaogaina o vailaʻau faʻamaʻi i taimi o faʻalavelave faʻalavelave, e pei o le tipiina o apaʻau poʻo le faʻaogaina o taotoga, ua faʻaalia e faʻaitiitia ai le atuatuvale ma faʻaleleia taunuuga manuia i iʻa, faʻamaonia le taua o le puleaina o tiga i le faʻaitiitia o mafatiaga.
I le aotelega, o le mamafa o fa'amaoniga fa'asaienisi e lagolagoina ai le fa'ai'uga o i'a o ni tagata ola e mafai ona o'o i le tiga ma le mafatia. E ui o latou fausaga neural atonu e ese mai i mamame, o iʻa o loʻo i ai le faʻaogaina o le tino ma le amio e manaʻomia mo le faʻaalia o le tiga. O le amana'ia o le tiga o i'a e lu'itauina ai manatu ua leva ona fai e uiga i lo latou soifua manuia ma fa'amamafaina ai le taua tele o le mafaufau i lo latou soifua manuia i faiga fa'ato'aga ma le gaosiga o i'a. O le le mafai ona iloa ma fa'ailoa lagona tiga o i'a e le gata e fa'aauau ai mafatiaga le talafeagai ae fa'aalia ai fo'i le le amanaiaina o le taua o nei meaola mata'ina.
O A'afiaga Fa'atatau ole Fa'ato'aga
O se tasi o fa'alavelave fa'ale-aganu'u i le fa'a-fa'agai'a e fa'ata'amilo i le togafitia o i'a fa'ato'aga. O faiga fa'ato'aga fa'ato'aga e masani ona aofia ai le to'atele o le fa'aputuina i totonu o upega, tane, po'o pa, e o'o atu ai i le tumutumu ma fa'atupula'ia ai le fa'alavelave i le faitau aofa'i o i'a. O le maualuga o le totini e le gata e afaina ai le lelei o le suavai ma faʻateleina ai le faʻamaʻi ae faʻatapulaʻa ai amioga masani a iʻa ma fegalegaleaiga faʻaagafesootai, e faʻaleagaina ai lo latou soifua manuia lautele.
E lē gata i lea, o faiga fa'afaifa'ato'aga masani i fa'afaifa'ato'aga, e pei o le fa'avasegaina, tui, ma felauaiga, e mafai ona fa'atupu ai le fa'alavelave ma le fa'alavelave i i'a. O le fa'afoeina o fa'alavelave, e aofia ai upega, fa'avasega, ma fe'avea'i i le va o fale, e ono a'afia ai manu'a fa'aletino ma fa'afitauli o le mafaufau, fa'aletonu ai le soifua manuia o i'a fa'ato'aga. O le le lava o avanoa, malutaga, ma le fa'atamaoaigaina o le si'osi'omaga ua atili fa'ateleina ai lu'itau o lo'o feagai ma i'a o lo'o fa'atagataotauaina, ma fa'aleagaina ai le lelei o le olaga.
E feso'ota'i fo'i faiga fa'afaifa'ato'aga ma manatu fa'atatau ile fa'atumauina ole si'osi'omaga ma le fa'asoasoaina o alaoa. Ole malosi ole fa'ato'aga fa'ato'aga e masani ona fa'alagolago ile fa'aputuga o i'a vao mo fafaga, e mafua ai le so'ona fagotaina ma fa'aleagaina ai meaola faanatura. E le gata i lea, o le lafoaia o le tele o meaʻai, vailaau faʻamaʻi, ma otaota mai nofoaga faʻamaʻi e mafai ona faʻaleagaina ai vai o loʻo siomia ai, lamatia ai meaola faanatura ma le soifua maloloina lautele.
Le Mafatiaga i le Gaosi Mea'ai
A'o fa'aauau pea le fa'atupula'ia o mana'oga mo i'a, o fa'ato'aga vai fa'apisinisi ua avea ma puna tele o mea'ai o le sami, ma fa'aolaina ai le faitau miliona o i'a i olaga saisaitia ma mafatiaga.
I totonu o ga'uta ma vasa-fa'ato'aga vai, e masani ona tumu i'a i totonu o si'osi'omaga fa'atumuina, lea e le mafai ai ona fa'aalia amioga fa'alenatura pe fa'aoga avanoa talafeagai. O le fa'aputuina o otaota, e pei o le ammonia ma le nitrate, i totonu o nei nofoaga pupuni e mafai ona o'o atu ai i le le lelei o le vai, fa'ateleina ai le atuatuvale ma fa'ama'i i le faitau aofa'i o i'a. O fa'ama'i fa'ama'i ma fa'ama'i fa'ama'i ua atili fa'atupuina ai mafatiaga o i'a fa'ato'aga, a'o latou tauivi e ola i si'osi'omaga e tumu i fa'ama'i ma fa'ama'i.

O le leai o se fa'atonuga fa'atulafonoina e fa'atatau i le soifua manuia o i'a i le tele o atunu'u, e aofia ai ma le Iunaite Setete, o lo'o a'afia ai i'a i faiga fa'aletagata i taimi o fasiga. A aunoa ma ni puipuiga fa'aletulafono e tu'uina atu i manu i uta i lalo o le Humane Slaughter Act, o i'a o lo'o a'afia i le tele o auala fasia e eseese i le sauā ma le aoga. O faiga masani e pei o le aveeseina o i'a mai le vai ma fa'ataga lemu e manava lemu po'o le sasaina o meaola tetele e pei o le tuna ma le pelu i le oti e tumu i mafatiaga ma mafatiaga.
O le fa'aaliga o i'a o lo'o tauivi e sola a'o pa'u'u o latou fuga, ua le mafai ai ona manava, o lo'o fa'amamafaina ai le ogaoga o le saua o lo'o iai i faiga fa'atama o le taimi nei. E le gata i lea, o le le lelei ma le saua o auala e pei o le kalapu e fa'amamafa ai le le amanaiaina o le manuia o i'a o loʻo taatele i pisinisi iʻa.
O le a se mea e mafai ona ou faia e fesoasoani ai?
E mafai ona e fesoasoani e fa'alaua'itele e uiga i mafatiaga o i'a i pisinisi fagota e ala i le auai i mea tutupu, tufatufaina atu o laupepa, faia o su'esu'ega, ma fa'asoa fa'amatalaga i luga ole laiga. E ala i le fa'asalalauina o le tala e uiga i mea moni faigata o le fa'ato'aga o i'a ma faiga fagota, e mafai ai ona e fa'amalosia isi e a'oa'o atili ma fai ni gaioiga e fa'alauiloa ai faiga fa'atatau o i'a.
