FA'ATO'AGA FA'AFEFILOI
Sauā mo Tagata, Manu ma le paneta
SAUAGA. LE MANUIA. LE MASANI.
I tua o fuamoa uma, o loo i ai puapuaga natia. O HENNS na faʻatapulaʻaina o tamai pa e le faʻaloaloa o latou apaau, aua le vaʻai i le la susulu - faʻamalosia e gaosia seiloga e tuʻuina atu o latou tino.
LE MONI O LE SUSU
O le alamanuia o le susu e fa'aaogaina o tina povi—fa'amalosia e fai tama'i povi toe ma toe. O a latou tama'i povi ua ave'ese, o latou susu ua gaoi, mo le manuia.
FA'ASAO MANU, FILI LA'UGA.
O se tagata faʻatau, oe taofi le malosi e puipui ai meaola mai le alamanuia o meaʻai. O le taumafataga o laʻau o laʻau i meaola a le laʻau mai le sauā i fale gaosi oloa.
Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

15,000 lita

o le vai e manaʻomia e gaosia ai le tasi kilokalama o povi - o se faʻataʻitaʻiga manino o le auala e faʻaaogaina ai e le faʻatoʻaga o manu le tasi vae tolu o le vai fou a le lalolagi. [1]

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

80%

o le ta'upulega o le vaomatua o Amazon e mafua mai i le fa'afanua o povi — o le tagata sili ona sala i tua o le fa'aleagaina o le vaomatua tele a le lalolagi. [2]

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

77%

o fanua fa'ato'aga i le lalolagi atoa o lo'o fa'aaogaina mo manu ma mea'ai a manu - ae na'o le 18% o kalori a le lalolagi ma le 37% o lona polotini. [3]

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

Ghgs

Alamanuia alamanuia o manulele o faʻatoʻaga e maua ai le tele o le vaomatua nai lo le vaega atoa o felauaiga lautele lautele tuʻufaʻatasi. [4]

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

92 piliona

o manu a le lalolagi o manu o manu e fasiotia mo meaʻai i tausaga uma - ma 99% o latou e onosaʻia olaga i luga o fale gaosi oloa. [5]

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

400+ itua

o le oona oona ma 300+ miliona tone o le magare o loʻo fausia e fale gaosi faʻatoʻaga, oona le matou ea ma vai. [6]

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

1,048M Tone

o saito ua fafagaina i le olaola i tausaga taʻitasi - lava e faʻamuta ai le faʻamoeina o le global fiaaai taimi. [7]

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

37%

o methane e sau mai manu a manu, o le fale o le fale o le fale 80 taimi sili atu le malosi [8]

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

80%

o vaila'au fa'ama'i i le lalolagi atoa o lo'o fa'aaogaina i manu fa'ato'aga, fa'atuputeleina le tetee atu i vaila'au fa'ama'i. [9]

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

1 i le 2.8 trillion

O manu o le sami e feoti i tausaga taʻitasi e ala i le fagota ma le tiga o le tele - o le tele foi e le o i totonu o meaola a manu. [10]

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

60%

o le lalolagi o siama o meaola o meaola o meaola oona o loʻo fesoʻotaʻi i meaʻai gaosiga - ma manu faʻatoaga o loʻo avea ma avetaavale taʻitaʻi. [11]

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

75%

o fanua fa'ato'aga i le lalolagi e mafai ona fa'asa'oloto pe a fa'aaogaina e le lalolagi taumafa e fa'atatau i la'au — tatala se eria e tutusa ma le Iunited States, Saina, ma le Iuni a Europa fa'atasi. [12]

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

Mea tatou te faia

O le mea sili ona lelei e mafai ona tatou faia o le suia lea o le auala tatou te 'ai ai. O se taumafa e fa'avae i la'au o se filifiliga feso'otai mo le lalolagi ma ituaiga eseese o lo'o iai fa'atasi.

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

Fa'asaoina le Lalolagi

O le fa'ato'aga o manu o le mafua'aga autu o le leiloa o meaola eseese ma le tapeina o ituaiga i le lalolagi atoa, e lamatia ai lo tatou siosiomaga.

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

Muta o latou mafatiaga

Fale gaosi vailaau e nofo malosi i luga o tagata faʻatau manaoga mo aano o manu ma manu-maua oloa. Soʻo se meaʻai masani o meaʻai e fesoasoani ai i le faʻasaolotoina o manu mai luga o le saua ma le faʻaaogaina.

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

Olaola i luga o laau

O mea'ai fa'avae i la'au e le gata e suamalie ae mauoa fo'i i vaitamini taua ma minerale e fa'aleleia ai le malosi ma fa'aleleia le soifua maloloina atoa. O le fa'ata'uputeleina o se taumafa mauoa i la'au o se fuafuaga aoga e puipuia ai fa'ama'i tumau ma lagolagoina le soifua maloloina mo se taimi umi.

Fa'ato'aga fa'ato'aga fa'ato'aga:
Le mea e mafatia ai manu ma le leoa, E avea i tatou ma o latou leo.

Sauā o Manu i Fa'ato'aga

Soʻo se mea e afaina ai manu poʻo latou leo e le faʻalogoina, matou te laʻuina atu e faʻafetaui le sauā ma faʻasalalau le alofa. Matou te galulue faʻatasi e faʻaalia le faʻamasinoga, faʻamalosia suiga tumau, ma puipuia manu poʻo soʻo se mea e faʻamataʻa ai lo latou soifua manuia.

O le faalavelave

Le Moni i Tua o A Tatou Alamanuia Taumafa

O le mea moni i tua o a tatou alamanuia o mea'ai e fa'aalia mai ai se mea moni natia o le sauā o fa'ato'aga, lea e onosa'i ai e faitau piliona o manu le mafatiaga tele i tausaga ta'itasi. E sili atu i le a'afiaga i luga o le manuia o manu, o fa'ato'aga fa'apisinisi e fa'apea foi ona fa'aleagaina le si'omaga, mai suiga o le tau i le leiloa o le 'ese'ese o meaola. I le taimi lava e tasi, o le faiga e fesoasoani i le fa'atupulaia o lamatiaga i le soifua maloloina, e aofia ai le puta, ma'i suka, ma fa'ama'i fatu. Filifili se taumafa fa'avae la'au ma talia le ola gafataulimaina aga masani e ofoina mai ai se fofo malosi — fa'aitiitia le mafatiaga o manu, puipuia le lalolagi, ma fa'aleleia le soifua maloloina o tagata

O le alamanuia a le fanua

Manu na fasiotia mo aano o manu

O manu na fasiotia ona o latou aano o manu e amata tigaina le aso na fananau ai. O le alamanuia oloa o loʻo i ai i nisi o togafitiga sili ona ogaoga ma vaovao.

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

Povi

Na fananau i puapuaga, povi e onosaia ai le fefe, faatauateatia ai, ma o faiga mamafa pei o le faaputuga ua amata ona amataina le fasiga.

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

puaa

Pua'a, sili atu le atamai nai lo maile, fa'aalu lo latou olaga i fa'ato'aga vaapiapi, e leai ni faamalama. O pua'a fafine e sili ona mafatia - toe fa'atama'i ma fa'apu'upu'u i totonu o pusa laiti e le mafai ona liliu e fa'amalieina ai a latou tama.

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

Moʻa

O moa e tumau ai le sili ona leaga o fale gaosi fale. Faʻapipiʻiina ie eleelea na punou i le faitau afe, ua latou taufai tuputupu aʻe vave o latou tino e le mafai ona taulimaina o latou tino ma vave o le oti. Sili ona fasiotia i le na o le ono vaiaso le matutua.

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

Tamai mamoe

O tamaʻi mamoe e onosaʻi i mea tiga ma ua ui ai i aso e gata ai o aso pe a mavae le fananau mai - uma mo le aano o manu. O latou mafatiaga e amata ona vave vave ma faaiu mamao.

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

Tama'i

O lapiti e tiga e ono afaina ai le saua ma le leai o se puipuiga-tele ua sasaina, sese, ma o lo latou faʻaseʻe o a o gaʻo. O lo latou pisapisao filemu e masani ona le vaaia.

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

Togo

O tausaga taʻitasi, e faitau miliona pipi e feagai ma le oti mataʻutia, o le toʻatele e feoti ona o le atuatuvale i le taimi o felauaiga pe oʻo foi i le vela ola i fale fasi manu. E ui lava i lo latou atamai ma le malosi o sootaga faaleaiga, latou te pagatia filemu ma le toatele.

I tala atu o le saua

O le a pisinisi a le aufaiti o loʻo afaina ai le paneta ma lo tatou soifua maloloina.

Aafiaga o le Siosiomaga o le Aano

O le tausiaina o manu mo mea'ai e alu ai le tele o eleele, vai, malosi ma mafua ai le afaina tele o le siosiomaga. Fai mai le FAO a le UN, o le faʻaitiitia o le faʻaaogaina o manu e taua tele e tetee atu ai i suiga o le tau, ona o le faʻatoʻaga o lafumanu e tusa ma le 15% o kasa kasa i le lalolagi. O faʻatoʻaga falegaosimea e faʻaumatia foi le tele o punaoa vai-mo meaʻai, faʻamamaina, ma vaiinu-aʻo faʻaleagaina le silia ma le 35,000 maila o alavai i le US

Lamatiaga o le Soifua Maloloina

O le taumafaina o meaʻai a manu e faʻateleina ai le lamatiaga o faʻafitauli ogaoga o le soifua maloloina. O le WHO o loʻo faʻavasegaina le aano o manufactured o se carcinogen, faʻateleina ai le lamatiaga o le kanesa o le colon ma le rectal i le 18%. O meaʻai a manu e maualuga i gaʻo tumu e fesoʻotaʻi ma faʻamaʻi fatu, strokes, maʻi suka, ma le kanesa - o mafuaʻaga autu ia o le oti i le Iunaite Setete. O suʻesuʻega ua faʻaalia ai o tagata e 'ai meaʻai e ola umi; o se tasi suʻesuʻega na maua ai o latou 12% e faʻaitiitia ai le lamatiaga o le oti i le ono tausaga pe a faʻatusatusa i tagata 'ai aano.

Mea lilo a le Dairy

I tua atu o soo se ipu susu o loo i ai se ta'upu o mafatiaga - o tina povi e toe fa'atama'i, na'o le ave'esea o a latou tama'i povi ina ia mafai ona aoina susu mo tagata.

Aiga nutimomoia

I faʻatoʻaga fale i manu, o tina e tagi mo a latou tamaʻi povi e pei ona latou aveʻese - ma o le mea na faʻaalia mo i matou.

Fa'apu'up'u Tofi

O tamaʻi povi, sa timu mai o latou tina, faʻaalu o latou olaga vave i le malulu o le va. O latou tina o loʻo tumau pea ona latou tumau i o seevae tosotosofu, mulimuli ane tausaga o le leoa le leoa le leoa - naʻo le gaosia o le susu.

Fa'asa'o tiga

Mai le tiga o le fa'ailoga i le tiga o le ave'ese o nifo ma le tipiina o le si'itaga—o nei faiga sauā e faia e aunoa ma se fa'ama'i, ma tu'u ai povi ua ma'ia, fefefe, ma malepe.

Fa'amateina fa'asa'o

O povi oona mo felafolafoaʻiga o loʻo feagai ma se pito i le sauā, e taugofie tele lava le tele ua latou le toe maua le susu. Tele e tumau i taimi tiga ma tumau pea atamamai i le taimi o le fasia, o latou mafatiaga natia i tua o age ages.

I tala atu o le saua

O le susu sauā e afaina ai le siosiomaga ma lo tatou soifua maloloina.

Le siosiomaga tau o susu

O le faʻatoʻaga susu e faʻasaʻolotoina ai le tele o methane, nitrous oxide, ma le carbon dioxide—potent greenhouse gases e faʻaleagaina ai le ea. E faʻamalosia ai foi le faʻaleagaina o le eleele e ala i le liliu ese o nofoaga masani i fanua faʻatoʻaga ma faʻaleagaina ai puna o le vai i le faʻaaogaina o le faʻamaʻi ma le faʻafefeteina o le eleele.

Lamatiaga o le Soifua Maloloina

Faʻataunuʻuina oloa susu e fesoʻotaʻi ma tulaga maualuluga tau o mataupu tau soifua maloloina, e aofia ai le fatafata ma le faʻaletonu o le susu o le susu. A o kalisiu e taua mo ivi malolosi, e le na o le pau lea o le susu pe sili atu ona susu; O laugy greens ma le malosi o le toto-faavae meainu e maua ai le saua-saoloto, soifua maloloina isi.

LE OLA O SE MOKOUA FAFINE

O mātua o manufesootai e fiafia e fesagaʻi ma le tausiga o o latou aiga, ae latou te faʻaalu i le lua tausaga na palau ai i tamai pa, ma amio masani.

34 itula o mafatiaga: O le tau moni o se fegg

Tane chick cull

O moa tane, e le mafai ona fua fuamoa pe tuputupu ae pei o moa moa'i, e manatu le alamanuia o fuamoa o se mea le aoga. I le taimi lava e mae'a ai le fua, e tu'ueseese mai fafine ma fasiotia fa'asaunoa - pe fa'amama po'o le oti i masini alamanuia.

Fa'apu'upu'u Tele

I le Iunaite Setete, to'atasi e 75% o moa ua fa'aputuina i totonu o pa pu'upu'u uamea, ta'itasi e itiiti le avanoa nai lo se pepa lomitusi. Fa'amalosi e tu i luga o uaea ma'a'a e manu'a ai o latou vae, tele moa e mafatia ma oti i totonu o nei pa, o nisi taimi ua tu'ua e pala i le va o tagata ola.

Fa'asa'o fa'asa'o

Moʻa i totonu o pisinisi fuamoa e mafatia ai le tele o popolega mai le faʻaputuputu tele, e oʻo atu ai i amioga leaga e pei o le faʻaleagaina o le tagata lava ia ma le cannibalism. O se taʻunuga, e tipi ese e tagata galue nisi o latou isu maaleale e aunoa ma ni vailaʻau faʻafefe.

I tala atu o le saua

O le pisinisi o fuamoa e afaina ai lo tatou soifua maloloina ma le siosiomaga.

Fuamoa ma le siosiomaga

O le gaosiga o fuamoa e matua'i afaina ai le si'omaga. O fuamoa ta'itasi e 'inumaina e maua ai le afa o le pauna o kasa e fa'aleagaina ai le ea, e aofia ai le amonia ma le carbon dioxide. E le gata i lea, o le tele o vaila'au fa'ato'aga o lo'o fa'aaogaina i le fa'ato'aga fuamoa e fa'aleagaina ai alavai o le vai ma le ea, e fesoasoani i le fa'aleagaina tele o le si'omaga.

Lamatiaga o le Soifua Maloloina

O fuamoa e mafai ona ave faʻamaʻi Salmonella siama, e oʻo lava i le taimi latou te foliga masani ai, e mafua ai faʻamaʻi e pei o le manava manava, fiva, tiga o le manava, ulu ulu, nausea, ma puaʻi. O fuamoa faʻatoʻaga e masani ona sau mai moa o loʻo taofia i tulaga leaga ma e ono iai ni vailaʻau faʻamaʻi ma hormones e faʻaleagaina ai le soifua maloloina. E le gata i lea, o le maualuga o le cholesterol i totonu o fuamoa e mafai ona fesoasoani i faʻafitauli o le fatu ma alatoto i nisi tagata.

O le Andly Fire Alamanuia

Iʻa e lagona le tiga ma taunuʻu i le puipuiga, ae leai ni aiaiga faaletulafono i le faʻatoʻaga poʻo le faʻasologa. E ui lava i lo latou natura faʻaagafesootai ma le mafai ona lagona le tiga, e togafitia e pei o oloa masani.

Fale gaosi fagotaga

O le tele o le iʻa na faʻaaogaina i aso nei o loʻo faʻaliliuina i le tumutumu o Ages poʻo le sami o sami, na feagai ai ma o latou ola atoa i vai filogia ma le maualuga o le vai o Amonia ma le maualuga. O nei tulaga faigata e oʻo atu ai i soʻo e ono osofaia o latou pili, totoga, ma le toto, atoa ai ma faʻamaʻi pipisi siama.

Alamanuia fagota

O fagota pisinisi e mafua ai le tele o mafatiaga o manu, o le fasiotia o le toetoe o le sili atu o le kilorion i le lalolagi atoa. Lautele vaʻa e faʻaaoga ai laina uumi i luga o le 50 maila ma le faitau selau o afe o taga o le taumatemate, e mafai ona faʻaloaloa mai le 300 futu i le fitu maila. Iʻa o loʻo tauaso i nei upega, e masani ona mimilo pe toto i le oti.

Saua fasioti tagata

E aunoa ma feteenaiga faaletulafono tulafono, iʻa e faʻanoanoa ai le oti mataʻutia i totonu oi tatou o loʻo iai aseta. Aveesea mai le vai, latou techp leai se fesoasoani a o a latou faʻapupula paʻu, lemu lemu le tiga i le tiga. O iʻa tele e tele-tuna, o le pelu i le palu paʻu, e tele lava ona manulele ma malamalama lava, faamalosia e onosani mea leaga aʻo leʻi maliu. O lenei faʻamalologa o loʻo tumau pea i lalo ifo o le laualuga.

I tala atu o le saua

O le alamanuia o iʻa e faʻaleagaina ai lo tatou lalolagi ma faʻaleagaina ai lo tatou soifua maloloina.

Fagota ma le siosiomaga

Alamanuia fagota ma fagota fagota e afaina uma le siosiomaga. Fatu meaʻai a handments Orms filo vai vai ma leona o Amrinia, Nutrate, ma Paras, e mafua ai le tele o faʻaleagaina. Tele vaʻa a le pisinisi lapoʻa e puʻeina ai le sami, faʻaleagaina ai nofoaga o nofoaga ma lafoaʻi i le 40% o le latou sailiga e pei o le tele o aʻafiaga.

Lamatiaga o le Soifua Maloloina

O le 'ai o i'a ma mea'ai mai le sami e a'afia ai le soifua maloloina. O ituaiga e pei o le tuna, i'a saito, ma'a, ma mackerel o lo'o iai le maualuga o le mercury, e mafai ona afaina ai le atina'eina o neura o pepe e le'i fanau mai ma tamaiti laiti. E mafai fo'i ona 'afaina i'a i vaila'au fa'aleagaina e pei o dioxins ma PCBs, e feso'otai i le kanesa ma fa'afitauli o le fanauina. E le gata i lea, o su'esu'ega ua fa'aalia ai e ono 'ai e tagata 'ai i'a le faitau afe o ni vaega palasitika laiti i tausaga ta'itasi, e ono mafua ai le mumū ma le fa'aleagaina o maso i le aluga o taimi.

200 Manu.

O le a le tele o le olaga e mafai e le tagata e mafai ona taofia i tausaga uma e ala i le alu i Vegan.

I le taimi lava e tasi, pe a faʻaaogaina saito e fafaga manu, e mafai ona faʻaaogaina e fafaga tagata, e mafai ona maua ai meaʻai mo le 3.5 piliona tagata i tausaga taʻitasi.

O se laasaga taua i le taulimaina o le punou punou.

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025
Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025
Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

Faʻafitauli Faʻaleagaina

Le Moni o Faatoaga Faatoaga

E tusa ma le 99% o manu fa'ato'aga e fa'aalu uma ai o latou olaga i totonu o fale ga'o'i tetele. I totonu o nei fale, e faitau afe o lo'o fa'aputu i totonu o pa o uaea, pusa u'amea, po'o isi nofoaga fa'asa'o i totonu o fale ma'a ma e leai ni fa'amalama. Latou te le maua ni amioga fa'alenatura - fa'ata'ita'i a latou tama, su'e i le 'ele'ele, fausia ni ofaga, po'o le lagonaina o le la ma le ea fou - se'ia o'o i le aso e ave'ina atu i fale fasi manu.

O le falefaigaluega fa'ato'aga fa'ato'aga e fausia i luga o le fa'asilisiliina o tupe mama i tupe fa'aalu a manu. E ui lava i le sauā, ae o loʻo faʻaauau pea le faiga ona o loʻo vaʻaia e sili atu le aoga, ma tuʻu ai se ala faʻaleagaina o manuʻa manu na natia mai le vaaiga lautele.

Manu i fa'ato'aga fa'apisinisi e fa'afitauli pea i le fefe ma le fa'asaunoa:

Fa'asa'o o Avanoa

E masani ona nonoa manu ina ia le mafai ona liliu pe taoto i lalo. O moa fafine e nonofo i pa o le laʻititi, o moa tane ma puaa i fale e tumutumu, ma o povi i laufale palapala.

Fa'aaogāina o vaila'au fa'ama'i

O vaila'au fa'ama'i e fa'avave ai le tuputupu ae ma taofi ai manu ola i tulaga leaga, e mafai ona fa'atupuina siama tetee i vaila'au fa'ama'i e afaina ai tagata.

Fa'ata'ita'iga o Genetic

O le tele o manu ua suia ina ia tupu tele pe maua ai le tele o susu po o fuamoa. O nisi moa e mamafa tele mo o latou vae, ma oo ai ina matelaina pe le mafai ona aapa atu i meaai ma vai.

Sauni e Faia se Eseesega?

O loʻo e iinei ona o loʻo e popole - e uiga i tagata, manu, ma le lalolagi.

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

Aisea e Filifili ai se Ola Faʻavae i Laʻau?

Su'esu'e mafua'aga mamana i tua atu o le alu i le fa'avae o la'au - mai le soifua maloloina sili atu i se paneta alofa. Saili i le auala e moni ai lau filifiliga o mea'ai.

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

Lau Ta'iala ile Amataina ose Tulaga Olaga La'au

Su'e ni laasaga faigofie, fautuaga atamai, ma punaoa fesoasoani e amata ai lau malaga i le fa'avae ma le mautinoa ma le faigofie.

Ola Maua mo se Lumanaʻi Lanumeamata.

Filifili laʻau, puipuia le lalolagi, ma talia se lumanaʻi alofa — o se auala o le ola e fafagaina lou soifua maloloina, faʻaaloalogia uma le ola, ma faʻamautinoa le ola umi mo augatupulaga e oo mai.

Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

Mo Tagata

Aafiaga ole Soifua Maloloina ole Tagata Mai Faatoaga Faatoaga

O fa'ato'aga fale ga'oiga ose lamatiaga tele i le soifua maloloina o tagata ma e mafua mai i gaioiga le fa'aeteete ma le filifili. O se tasi o mataupu sili ona ogaoga o le fa'aaogaina tele o vaila'au fa'ama'i i manu, lea e taatele i nei fale ga'oiga e tetee atu ai i fa'ama'i i tulaga tumutumu ma fa'alavelave. O le fa'aaogaina tele o lenei mea e o'o atu ai i le fa'atupuina o siama e tetee atu i vaila'au fa'ama'i, ona tu'uina atu lea i tagata mai le feso'otai sa'o ma i latou ua a'afia, le taumafaina o oloa ua pisia, po'o puna'oa fa'alesiosiomaga e pei o le vai ma le eleele. O le sosolo o nei “superbugs” ose lamatiaga tele i le soifua maloloina o le lalolagi aua e mafai ona fa'ailoa ai fa'ama'i na faigofie ona togafitia i le taimi ua tuana'i i vaila'au fa'ama'i po'o mea e le mafai ona togafitia. E fa'aopoopo atu, o fa'ato'aga fale ga'oiga foi e fa'atupuina ai se si'omaga lelei mo le tula'i mai ma le sosolo o fa'ama'i pipisi mai manu i tagata. O siama e pei o Salmonella, E. coli, ma Campylobacter o ni meaola o lo'o nonofo i totonu o fa'ato'aga fale ga'oiga filifili lea e fa'atupula'ia ai le avanoa o lo'o iai i aano o manu, fuamoa, ma mea'ai susu e o'o atu ai i fa'ama'i ma fa'ama'i pipisi. I tua atu o lamatiaga fa'ama'i, o oloa a manu na ga'oia i totonu o fale ga'oiga e tele i ga'o tumu ma cholesterol, e mafua ai le tele o fa'ama'i tumau, e pei o le puta, ma'i fatu, ma le ma'i suka ituaiga-2. E fa'aopoopo atu, o le fa'aaogaina tele o hormones tupu i manu ua fa'atupula'ia ai popolega e uiga i le le paleni o hormones ma a'afiaga umi i le soifua maloloina o tagata o lo'o taumafaina nei oloa. O le fa'aleagaina o le si'osi'omaga e mafua mai i fa'ato'aga fale ga'oiga foi e a'afia ai le soifua maloloina o nu'u lata ane aua e mafai e otaota a manu ona ulu atu i le vai inu ma nitrates mata'utia ma siama e mafua ai fa'afitauli o le manava ma isi fa'afitauli tau soifua maloloina. Muamua atu i lenei mea, o nei lamatiaga e fa'amamafaina ai le mana'omia o suiga vave i le auala e ga'oia ai mea'ai ina ia puipuia ai le soifua maloloina lautele ma le fa'amalosia o auala fa'ato'aga saogalemu ma fa'atumauina.

Mo Manu

Mafiafia o Manu i totonu o Faʻatoʻaga Faʻatoʻaga

O fa'ato'aga fa'ato'aga e fa'avae i le sauā e le talafeagai i manu, va'ai i nei manu e na'o ni oloa aoga ia nai lo ni mea ola e lagona le tiga, fefe, ma le fa'alavelave. O manu i totonu o nei faiga e taofia i totonu o pa puipui ma sina avanoa itiiti e gaoioi, ma le itiiti foi e fa'atino amioga fa'alenatura e pei o le fa'ata'ina, fa'ata'oto, po'o le fa'afeso'otai. O tulaga fa'afefete e mafua ai le mafatia tele o le tino ma le mafaufau, e mafua ai manu'a ma fa'atupu ai tulaga fa'aleagaga fa'aleagaga, fa'atasi ai ma le atina'eina o amioga e le masani ai e pei o le osofa'i po'o le fa'aleagaina o ia lava. O le ta'ava o le pulega fa'atosina mo manu tina e le gata, ma e ave'ese tama mai tina i totonu o ni nai itula talu ona fanau mai, e mafua ai le fa'alavelave i le tina ma le tama. E masani ona tu'u ese tama'i povi ma fa'atupu ese mai so'o se feso'otai ma le fa'afeso'otai ma o latou tina. O ta'iga e pei o le tipiina o si'ina, tipi fa'afofoga, fa'ata'otoga, ma le fa'avevela e faia e aunoa ma se fa'ama'i po'o se fa'aitiitiga o le tiga, e mafua ai le mafatia le mana'omia. O le filifiliga mo le gaosiga sili - pe sili atu le vave o le tuputupu a'e o moa po'o le tele o le gaosiga o susu i povi susu - ua mafua ai le tulaga o le soifua maloloina e matua'i tiga: mastitis, faaletonu o totoga, fa'aletonu o ponaivi, ma isi. O ituaiga eseese o manu e mafatia i o latou olaga atoa i si'omaga leaga, tumutumu, e sili ona a'afia i ma'i, e aunoa ma se tausiga lelei a fomai manu. A fa'ailoa atu i le la, ea fou, ma avanoa, latou te mafatia i tulaga fa'ato'aga se'ia o'o i le aso e fasi ai. O lenei sauā faifai pea e fa'atupu ai popolega fa'ale-aganu'u ae fa'apea foi ona fa'aalia ai le mamao o fa'agaioiga fa'ato'aga fa'apisinisi mai so'o se fa'amasinoga fa'ale-moral e togafitia manu agalelei ma le mamalu.

Mo le Lalolagi

Fa'atumauina Tulaga Mata'utia Mai Fale Fa'ato'aga mo le Paneta

Fatu mea faifaatoaga e faʻatupuina ai se maamolu o le lamatia o lamatiaga i le paneta ma le siosiomaga, avea ma se tagata taʻalo tele I totonu o le tele o aʻafiaga o le siosiomaga o le vaifofa o le tele o le fale oona o le kesi. Lafu manu feʻai, aemaise mai povi, gaosia ai le tele o meta o le methane-o se pa puipui o le kesi e tumau ai le vevela i le vanimonimo. O le isi mea taua e agaʻi i ai le mafanafana o le lalolagi ma maua le faʻavavevave atu i suiga o le tau. I le lalolagi atoa, o le toʻatele o le kilia o le vaomatua i manu na tupu pe mo le faʻafaileleina o ni mea leaga e pei o soya ma le sana e mafua ai se isi itu o le fale gaosi oloa e mafua ai le isi itu o le fale gaosi o le fale gaosi. E le gata i le faʻaititia o le paneta o le paneta e faʻaaoga ai le kapeteni o le kapoti, o le faʻaleagaina o vaomatua e faʻalavelaveina ai o faʻafitauli ma le le mafai ona faʻaleagaina ai le lalolagi. E le gata i lea, fale faʻatoʻaga e tele vailaau punaoa, ae o le tele o vai e manaʻomia mo le lafumanu faʻatoaga, ma le faʻamaualuga o otaota. O le le mautonu o manu felelei o manu o manu felelei vaitafe, vaituloto, ma vailaʻau oʻona ma mea leaga e pei o nitronts, o atigipusa, ma le ola o le sami. O le isi faʻafitauli o le faʻamamaina o eleele ona o le le mautonu o meaʻai, ma tarosisa, ma le tuʻufua, ona o le faʻaaogaina ma le faʻaaogaina o le fanua mo le taumafaina o le fanua. Ma le isi, o le mamafa o le faʻaaogaina o meaola o meaola ma fetilaisa e faʻaleagaina ai le siʻosiʻomaga e afaina ai, o meaola o meaola, ma nuu. Fale gaosi faleʻoloa e le gata o le faʻamalosi tino i luga o le paneta lalolagi, a faʻapea foʻi le popolega i punaoa faʻalenatura o loʻo tutumau ai i le auala o le siosiomaga gafataulimaina. O nei faʻafitauli, o se suiga o sili atu e taua ai fale faigaluega mo nei mea e aofia ai faʻailoga taua mo tagata soifua ma le siosiomaga.

Fausiaina ose Lumana'i Agaalofa ma Mauaina

  • I le lotogatasi, tatou miti i le lumanaʻi lea o le fale gaosi oloa na mafua ai ona avea manu ma talaʻaga e mafai ona matou talanoa i o latou foliga ua leva, ma le mea e masani ai O le soifua maloloina o tagata taʻitoʻatasi ma le paneta o loʻo i totonu o mea taua ia o tatou. O faʻatoʻaga o se tasi lea o auala tetele e maua ai a tatou meaʻai i le lalolagi; Peitaʻi, o le faʻasologa e aumaia ni taunuuga leaga o iʻuga. Mo se faʻataʻitaʻiga, o manu o manu e oʻo mai na lagona e le mafai ona le faʻaaogaina. Latou te nonofo ai i totonu o avanoa, o loʻo mamafa i latou, o lona uiga latou te le mafai ona faʻaalia a latou amio masani ma faʻaleagaina o latou mea faitino, o loʻo latou vaʻavaʻaia i mea e sili ona faigata. O le faʻatoʻaga o manu e le gata o le mafuaʻaga mo manu e mafatia ae o le siosiomaga ma le soifua maloloina o loʻo aliali mai i luga o le radar. Aveesea o le antibalictics i povi fesoasoani i le tulai mai o le pito i luga o le antibiotic-tetee siama, lea e ono lamatia ai i le soifua maloloina o tagata. O manu e pei o povi o se punavai o le filogia i le vai ona o le faasaolotoina o vai leaga. I le isi itu, o le savali o meaola a manu e ala i galuega autu ma suiga o le tau e ala i le tele o le lafoina o le fale gaosi kesi.
  • O lo tatou faʻatuatua o loʻo i le lalolagi o loʻo maua ai meaola uma i le faʻaaloalo ma le mamalu, ma le malamalama muamua taʻitaʻi i le mea muamua. Faʻasaina o auala oa matou malo, polokalame ma fuafuaga faʻaleaʻoaʻoga, ua matou ave le mafuaʻaga o le taʻuina atu o le mea e faʻapolokalameina ai le lamatiaga ma le mamafa o manu e leai se aia ma sauaina i le oti. O la matou taulaiga autu, o le saunia lea o aʻoaʻoga mo tagata ina ia latou faia filifiliga poto ma aʻiaʻi le mea moni. O Le Humane Foundation o se Faʻalapotopotoga e le o le aoga i le faʻaalia o ni fofo i le tele o faʻafitauli, agavaʻa, ma le soifua maloloina o tagata, ma tagata soifua. E ala i le gaosia ma le faʻalauiloaina o mea toto, atiaʻe faiga lelei o meaola, ma le faʻatinoina o fesoʻotaʻiga e fausia ai se siosiomaga e agaalofa ma tausisi foi mai.
  • Humane Foundation ua feso'otai i se sini masani—o se lalolagi e leai se fa'aleagaina o manu i fa'ato'aga fale ga'o. Pe o se tagata fa'atau popole, se tagata e alofa i manu, se tagata su'esu'e, po'o se fai faiga, ia avea ma tagata asiasi i le gaioiga mo se suiga. E pei o se 'au, e mafai ona tatou fausia le lalolagi e togafitia ai manu i le agalelei, lea e avea ai lo tatou soifua maloloina ma le si'omaga e le pa'i atu mo tupulaga o le lumana'i.
  • O le upega tafa'ilagi o le ala i le iloa o mea moni e uiga i fa'ato'aga o le amataga o fale ga'o, o mea'ai lelei e ala i isi filifiliga ma le avanoa e fa'alogo ai i a tatou fa'asalalauga lata mai. Matou te tu'uina atu ia te oe se avanoa e auai i le tele o auala e aofia ai le fa'asoa o mea'ai fa'avae. E le gata i lea, o le vala'au atu i le gaioiga o le tautala atu ma fa'aalia lou popolega i le fa'atupuina o faiga lelei ma le a'oa'oina o lou nu'u i le taua o le fa'atumauina. O se gaioiga la'ititi e fausia ai le eletise e fa'amalosia ai isi e avea ma vaega o le fa'agasologa e aumai ai le lalolagi i se tulaga o le si'omaga ola tumau ma le alofa.
  • O lou tuuto atu i le agaalofa ma lau drive e avea ai le lalolagi sili ona talitonuina sili. O fuainumera faʻaali mai e iai le tatou vaega o loʻo iai i totonu o le fogaaga o le tatou miti, o le lalolagi o loʻo faia ai le agaalofa ma le lalolagi agaalofa. Sauni mo le tele o tausaga o le agaalofa, mea lelei, ma agalelei.
Fa'ato'aga Fa'afefiloi: Sauā i Tagata, Manu ma le Lalolagi Novema 2025

FOAIGA

E naʻo le 1 fofo...

Taofi le faʻaaogaina o le ola i le Lalolagi.

Mo le lalolagi e toe maua lona paleni masani ma toe faʻaleleia mai le faʻaleagaina o le siosiomaga e mafua mai i faʻatoʻaga falegaosimea, e tatau ona tatou toe faʻafoʻi le fanua i le natura ma faʻamutaina le faʻaogaina o meaola ma meaola faanatura.

[1] https://en.wikipedia.org/wiki/Water_footprint#Water_footprint_of_products_(agricultural_sector)

[2] https://wwf.panda.org/discover/knowledge_hub/where_we_work/amazon/amazon_threats/unsustainable_cattle_ranching/

[3] https://www.weforum.org/stories/2019/12/agriculture-habitable-land/

[4] https://www.fao.org/4/a0701e/a0701e00.htm

[5] https://ourworldindata.org/data-insights/billions-of-chickens-ducks-and-pigs-are-slaughtered-for-meat-every-year

[6] https://www.worldanimalprotection.org.uk/latest/blogs/environmental-impacts-factory-farming/

[7] https://www.feedbusinessmea.com/2024/12/03/global-feed-industry-to-utilize-1048m-tonnes-of-grains-in-2024-25-igc/

[8] https://en.wikipedia.org/wiki/Livestock’s_Long_Shadow#Report

[9] https://www.who.int/news/item/07-11-2017-stop-using-antibiotics-in-healthy-animals-to-prevent-the-spread-of-antibiotic-resistance

[10] https://en.wikipedia.org/wiki/Fish_slaughter#Numbers

[11] https://www.unep.org/news-and-stories/press-release/our-global-food-system-primary-driver-biodiversity-loss

[12] https://ourworldindata.org/land-use-diets

Aisea e alu ai i La'au?

Su'esu'e mafuaaga mamana i tua atu o la'au fa'avae, ma su'esu'e pe fa'afefea ona taua au filifiliga mea'ai.

Fa'afefea ona Alu i le Fa'avae?

Su'e ni laasaga faigofie, fautuaga atamai, ma punaoa fesoasoani e amata ai lau malaga i le fa'avae ma le mautinoa ma le faigofie.

Olaga Fa'afou

Filifili laau, puipui le paneta, ma talia se lumanaʻi sili atu le alofa, soifua maloloina, ma le mauaina o le paneta.

Faitau FAQ

Saili tali manino i fesili masani.