O faʻatoʻaga manu ua leva ona avea o se vaega taua o le faʻalapotopotoga o tagata, e maua ai se puna o meaʻai, lavalava, ma mea e ola ai le faitau miliona o tagata i le lalolagi atoa. Ae ui i lea, faatasi ai ma le televave o le tuputupu aʻe o le faitau aofaʻi o le lalolagi ma le faʻateleina o le manaʻoga mo oloa manu, o le aʻafiaga o faʻatoaga manu i luga o le siosiomaga ua avea ma popolega faʻatupulaia. O se tasi o fa'afitauli sili ona faigata o le va o fa'ato'aga manu ma le fa'aumatiaina o meaola. A'o fa'atupula'ia le mana'oga mo mea fa'amanu, e fa'apena fo'i le fa'atupuina o mea fa'alenatura ma le fa'aogaina o fanua, ma o'o atu ai i le fa'aleagaina o nofoaga ma le fa'aleagaina o meaola eseese. O lenei tusiga e faʻamoemoe e suʻesuʻe le lavelave ma masani ona fefinauai sootaga i le va o faʻatoʻaga manu ma le faʻaumatia o ituaiga. O le a matou suʻesuʻeina mea eseese e mafua ai lenei faʻafitauli, e aofia ai aʻafiaga o faiga faʻatoʻaga malosi, aʻafiaga i meaola ma meaola lamatia, ma fofo e mafai ona fesoasoani e faʻaitiitia ai aʻafiaga leaga o faʻatoʻaga manu. E ala i le faʻamalamalamaina o lenei mataupu taua, matou te faʻamoemoe e faʻalauiloa ma auai i talanoaga 'anoa e uiga i le lumanaʻi o faʻatoʻaga manu ma lona aʻafiaga i le faʻaogaina o meaola maʻaleʻale o le paneta.
O le gaosiga o lafumanu e fesoasoani i le leiloa o meaola eseese
Ole a'afiaga ole si'osi'omaga o le gaosiga o lafumanu e fa'alautele atu i tua atu o lona sao i le kasa oona ma le ta'atiaga o vaomatua. E tele foi sona sao i le leiloa o meaola eseese. O le fa'alauteleina o fa'ato'aga manu e masani ona o'o atu ai i le fa'aliliuina o nofoaga fa'anatura e avea ma nofoaga fa'ato'aga ma fafaga fa'ato'aga, fa'ate'a ese meaola fa'ale-aganu'u ma fa'alavelave fa'anatura. E lē gata i lea, o le soona faaaogāina o le vai, eleele, ma punaoa mo le gaosiga o lafumanu ua atili ai ona faateteleina le afaina o meaola faanatura, ma oo atu ai i le faaitiitia o meaola eseese. O lenei leiloa o meaola eseese e le gata e afaina ai le paleni maaleale o meaola faanatura ae o loʻo aʻafia ai se taimi umi i le soifua maloloina o tagata ma le saogalemu o meaʻai. O le fa'atalanoaina o le so'otaga i le va o fa'ato'aga manu ma le fa'aumatiaina o meaola e taua tele i le fa'alauiloaina o faiga fa'aauau e mafai ona fa'aitiitia ai a'afiaga leaga i meaola eseese ma fa'asao ai a tatou fa'anatura ma'ale'ale mo tupulaga o le lumana'i.
Ta'atiaga o le vaomatua mo le gaosiga o mea'ai a manu
O le a'afiaga o fa'ato'aga manu i le fa'atama'ia o vaomatua e sili atu nai lo le fa'amamaina o fanua mo le fa'a'aina. O le isi mafuaaga taua o le ta'atiaga o le vaomatua o le gaosiga o meaai a manu. A'o fa'aauau pea ona fa'atupula'ia le mana'omia o aano o manufasi, susu, ma isi manu, o lo'o fa'apena fo'i le mana'omia tele o fale gaosi oloa o fa'ato'aga fafaga manu e pei o soya ma sana. O lenei manaoga e mafua ai le liua o le tele o vaega o vaomatua i faʻatoʻaga monoculture, e mafua ai le leiloa o nofoaga taua mo le tele o laau ma meaola. O i'uga o le fa'atama'ia o le vaomatua mo le gaosiga o mea'ai a manu e o'o mamao, e le gata i le fa'aleagaina o mea e nonofo ai, ae fa'apea fo'i le tu'uina atu o le tele o le carbon dioxide i le ea. O lenei ta'amilosaga o le ta'atiaga o le vaomatua ma le kasa ua atili fa'ateteleina ai suiga o le tau, ma o'o mai ai le fa'amata'u fa'aopoopo i meaola eseese ma le paleni ma'ale'ale o tatou fa'anatura.
O le soona fagota e oo atu ai i le faaitiitia o ituaiga
O le soona fagotaina ose sao tele lea i le faaitiitia o meaola i o tatou sami. O le tulituliloaina pea o i'a ma isi mea'ai o le sami e aunoa ma le fa'atinoina o faigafaiva gafataulimaina ua mafua ai ona fa'aumatia le tele o tagata o le gataifale. A maua i'a i se fua vave nai lo le mafai ona toe fa'atupuina, e fa'alavelaveina le paleni ma'ale'ale o le gataifale ma tu'u ai meaola i se tulaga lamatia e fa'aumatia. A'o fa'aitiitia le faitau aofa'i o i'a, e iai a'afiaga i le filifili o mea'ai, e a'afia ai isi meaola o le gataifale e fa'alagolago i ai mo le ola. E le gata i lea, o le aveesea o meaola autu e mafai ona iu ai i le pa'u o meaola faanatura atoa, ma atili faʻateleina ai le leiloa o meaola eseese. O a'afiaga o le soona fagogota e le gata o le fa'aleagaina o ituaiga o lo'o a'afia sa'o ae o lo'o fa'amata'u ai fo'i le soifua maloloina ma le maufetuuna'i o tatou sami atoa.
O fa'ato'aga manu e fa'asalaina mea e nonofo ai
O le fa'alauteleina o fa'ato'aga manu o lo'o avea ma fa'amata'u tele i nofoaga fa'anatura ma ituaiga o lo'o nonofo ai. A'o fa'aauau pea ona fa'atupula'ia le mana'oga mo aano o manufasi, susu, ma isi manu, e tele fo'i fanua ua fa'amama mo le fafaga ma le gaosiga o fafaga. O lenei ta'atiaga o le vaomatua ma le fa'aleagaina o nofoaga e fa'alavelaveina ai le paleni ma'ale'ale o meaola faanatura, fa'ate'aina ai meaola fa'ale-aganu'u ma tuleia i latou i le fa'aumatia. E le gata i lea, o le filogia e mafua mai i faatoaga manu, e pei o le tafe mai galuega o lafumanu, e atili ai ona faaleagaina nofoaga e nonofo ai, afaina ai le lelei o le suavai ma afaina ai le ola vai. O le fa'aleagaina o fa'ato'aga manu i nofoaga e nonofo ai e le gata ina fa'amata'u ai le ola o le anoano o meaola ae fa'aleagaina ai le soifua maloloina atoa ma le maufetuuna'i o tatou fa'anatura. Ina ia fa'aitiitia ia a'afiaga, e tatau ona fa'atino faiga fa'ato'aga gafataulimaina ma taumafaiga fa'asao ina ia fa'amautinoa le fa'asaoina o meaola eseese o lo tatou paneta.
O lafumanu e fa'aleagaina ai meaola faanatura
O le tele o le fa'ata'aina o lafumanu ua fa'aalia e fa'aleagaina ai le fa'anatura. O le fa'aauau pea o le tataina o lafumanu i nisi o vaega e mafai ona o'o atu ai i le so'ona fa'aaogaina o la'au, ma tu'u ai le fanua e a'afia i le tafia ma le fa'aleagaina o le palapala. E le gata ina fa'alavelaveina le paleni fa'anatura o le faitau aofa'i o la'au ae fa'aitiitia ai fo'i mea'ai ma malutaga o lo'o avanoa mo isi ituaiga, ma mafua ai ona pa'u i meaola eseese. E le gata i lea, o le soliina o le eleele e lafumanu e mafai ona faʻapipiʻi le palapala, faʻaitiitia ai lona gafatia e mitiia ai le vai ma faʻateleina ai le lamatiaga o le tafe ma mulimuli ane filogia o vai lata ane. O nei a'afiaga fa'aopoopo o lafumanu e fa'amata'u ai le soifua maloloina atoa ma le mautu o fa'anatura.
Fa'ato'aga malosi e o'o atu ai i le fa'aleagaina
O faiga fa'ato'aga malosi, o lo'o fa'aalia i le maualuga o fa'ato'aga ma le fa'aogaina o fugala'au gaosia ma vailaau fa'ato'aga, e feso'ota'i vavalalata ma le fa'aleagaina o le si'osi'omaga. O le tele o le fa'aogaina o fugala'au fa'ama'i e mafai ona i'u ai i le tafe mai o mea'ai, lea e o'o atu i vai lata ane, ma o'o atu ai i le fa'aleagaina o le vai ma le fa'aleagaina. O lenei fa'atamaoaigaina tele o mea'ai e mafai ona tupu ai le fuga o le algal, fa'aitiitia le maualuga o le okesene i le vai ma fa'amata'u ai meaola vai. E le gata i lea, o le fa'aogaina lautele o vaila'au fa'ato'aga i fa'ato'aga malosi e mafai ona i ai ni a'afiaga leaga i ituaiga uma o lo'o tulimata'i ma mea e le o fa'atatau, e mafua ai le fa'alavelaveina o meaola faanatura ma fa'aitiitia ai iniseti aoga e pei o pollinators. O le tuʻuina atu o kasa oona, e pei o le methane mai lafumanu ma le nitrous oxide mai fertilizers, e saofagā atili i suiga o le tau, faʻateleina luitau o le siosiomaga i luga o le lalolagi.
Fa'aitiitia i pollinators vao
O le fa'aitiitia o pollinators vao o se popolega fa'atupula'ia i le tulaga o le fa'aumatiaina o ituaiga ma le a'afiaga o fa'ato'aga manu. E taua tele le sao o le pollinators i le faatumauina o meaola eseese ma le mautu o le siosiomaga e ala i le faafaigofieina o le toe gaosia o laau toto. Peita'i, o faiga fa'ato'aga malosi, e aofia ai le fa'aogaina o vaila'au fa'ato'aga ma le fa'aleagaina o nofoaga, ua i'u ai i le mou atu o le faitau aofa'i o tagata pollinator. O lenei gau e le gata e afaina ai le manuia o le fausiaina o laau ae o loʻo i ai foʻi taunuuga mamao mo le gaosiga o meaʻai ma le faʻaogaina o meaola faanatura. E tatau ona faia ni taumafaiga e fa'alauiloa faiga fa'ato'aga gafataulimaina e fa'amuamua le fa'asao ma le toe fa'afo'isia o nofoaga e fai ai pollinator, fa'aitiitia le fa'aogaina o vaila'au fa'ato'aga, ma maua ai ni malutaga saogalemu mo nei meaola taua. E ala i le faʻatalanoaina o le faʻaitiitia o pollinators vao, e mafai ona tatou saofagā i le faʻasaoina o le paleni maaleale o tatou faʻanatura faanatura ma puipuia le lumanaʻi o lo tatou paneta.
Le fa'aogaina o punaoa
O le fa'aogaina le fa'atumauina o puna'oa ose popolega tele lea e fa'ateleina ai le fa'afitauli o le fa'aumatia o ituaiga. O gaioiga a tagata, e aofia ai faʻatoʻaga manu, e masani ona aofia ai le faʻaaogaina o punaoa faanatura i se fua faʻafefe, e aunoa ma le mafaufau i taunuuga umi. O lenei faiga le gafataulimaina e le gata e faʻaumatia ai punaoa taua e pei o le vai, eleele, ma le malosi, ae e faʻalavelaveina ai le faʻaogaina o meaola faanatura ma lamatia ai le ola o le anoanoai o meaola. Mai le ta'atiaga o le vaomatua mo lafumanu i le tele o le fa'aaogaina o le vai mo faiga fa'ato'aga malosi, o nei gaioiga e saofagā i le fa'aleagaina o nofoaga, fa'aleagaina o meaola eseese, ma i'u ai i le fa'aumatia o la'au ma meaola eseese.
O le mana'omia mo oloa manu e saofagā
Ole mana'oga ole lalolagi mo oloa manu e iai sona sao taua ile fa'aosoina o a'afiaga leaga ole fa'ato'aga manu ile fa'aumatia o meaola. O le faʻateleina o le manaʻoga mo aano o manufasi, susu, ma isi mea e maua mai i manu ua taʻitaʻia ai le faʻalauteleina o galuega faʻatoʻaga faʻapisinisi ma faʻateleina auala gaosiga. O lea fa'alautelega e masani ona i'u ai i le fa'aleagaina o nofoaga fa'anatura, ona o le tele o fanua o lo'o fa'amamaina e fa'aola ai lafumanu ma fafaga ai fua. O le tele o le fa'aaogaina o puna'oa, pei o vai ma mea'ai, i nei faiga fa'ato'aga malosi e atili ai ona fa'aleagaina le fa'anatura ma fesoasoani i le pa'u o le tele o la'au ma manu. O le mana'oga mo mea fa'amanu e fa'atupuina ai se ta'amilosaga e le mafai ona fa'atumauina e fa'atumauina ai le fa'amata'u i meaola eseese ma fa'atelevaveina le saoasaoa o le fa'aumatia o ituaiga. Ina ia foia lenei mataupu, e taua tele le faʻalauiloaina o suiga gafataulimaina ma faʻataʻitaʻiga i faʻatoʻaga manu, e pei o meaʻai e faʻavae i laʻau ma faiga faʻatoʻaga toe faʻaleleia, e faʻaitiitia ai aʻafiaga leaga i lo tatou siosiomaga ma puipuia meaola lamatia.
I le fa'ai'uga, o lo'o manino le fa'amaoniga o fa'ato'aga manu e iai sona sao taua i le sao i le fa'aumatiaina o meaola. I le avea ai ma tagata fa'atau, e taua tele mo i tatou le a'oa'oina o i tatou lava ma fai filifiliga mataalia e uiga i aano o manufasi ma mea'ai susu tatou te 'ai. Ia tatou ave uma le matafaioi mo a tatou gaioiga ma galulue mo se lumanaʻi sili atu ona faʻaleleia le siosiomaga ma faʻaletagata.
FAQ
E fa'apefea ona saofagā le fa'ato'aga o manu i le fa'aumatiaina o meaola?
O fa'ato'aga manu e fesoasoani i le fa'aumatiaina o ituaiga e ala i le ta'atiaga o le vaomatua, fa'aleagaina o nofoaga, ma le fa'aleagaina. O le fa'alauteleina o le fa'ato'aga o lafumanu e masani ona mana'omia ai le fa'amamaina o le vaomatua, ma mafua ai le leai o se nofoaga mo le tele o la'au ma manu. E le gata i lea, o le faʻaaogaina malosi o fanua mo faʻatoʻaga fafaga manu e faʻaitiitia ai meaola eseese. O le filogia mai otaota o manu, vailaʻau faʻamaʻi, ma fugalaʻau o loʻo faʻaaogaina i faʻatoʻaga e mafai ona faʻaleagaina ai alavai, ma afaina ai meaola vai. E lē gata i lea, o le tulituliloaina o manu mo a latou aano po o vaega o le tino, e pei o elefane mo nifo elefane po o malie mo a latou apa, e masani ona fesootaʻi ma pisinisi lafumanu. I le aotelega, o fa'atinoga ma a'afiaga o le si'osi'omaga o fa'ato'aga manu e mafai ona fa'avavevave ai le fa'aumatiaina o le tele o ituaiga.
O a nisi o faʻataʻitaʻiga faʻapitoa o faiga faʻatoʻaga manu na mafua ai le faʻaumatia o nisi ituaiga?
O nisi o fa'ata'ita'iga fa'apitoa o faiga fa'ato'aga manu ua mafua ai le fa'aumatiaina o nisi o meaola e aofia ai le soona fagota, fa'aleagaina o nofoaga mo lafumanu, ma le tuliga fa'asolitulafono mo manu e pei o nifo elefane po'o fulufulu. O le soona fagotaina ua mafua ai le faaitiitia o le faitau aofaʻi o iʻa ma le paʻu o ituaiga e pei o le Atlantic cod ma le bluefin tuna. O le fafagaina o lafumanu ua iʻu ai i le faʻaleagaina o nofoaga faʻanatura, ma mafua ai le faʻaumatia o ituaiga e pei o le bison Amerika ma le taika Tasmanian. O le tulituliloaina faasolitulafono o oloa a manu ua mafua ai ona i'u le malaia o ituaiga e pei o le elefane Aferika ma le nameri Amur.
E i ai ni taumafaiga po'o ni fa'amoemoega i totonu ole pisinisi fa'ato'aga manu e fa'aitiitia ai le a'afiaga i le fa'aumatiaina o meaola?
Ioe, o lo'o i ai taumafaiga ma fa'agaioiga i totonu ole fa'ato'aga fa'ato'aga manu e fa'aitiitia ai le a'afiaga i le fa'aumatiaina o meaola. Mo se fa'ata'ita'iga, o nisi o faifa'ato'aga ma fa'alapotopotoga o lo'o fa'atinoina faiga fa'ato'aga gafataulimaina e fa'amuamua ai le fa'asaoina o meaola eseese. E aofia ai le fa'alauiloaina o le toe fa'aleleia o nofoaga, fa'aaogaina o faiga fa'ato'aga toe fa'afouina, ma le fa'aogaina o faiga fa'ato'aga e fa'aitiitia ai a'afiaga i meaola. E le gata i lea, o loʻo iai le faʻatupulaia o gaioiga agai atu i laʻau faʻavae ma isi mea faʻapolotini, lea e mafai ona faʻaititia ai le manaʻoga mo faʻatoʻaga manu ma ona aʻafiaga o le siosiomaga. Ae ui i lea, e manaʻomia ni taumafaiga sili atu ma faʻalauteleina e foia ai faʻafitauli lavelave o loʻo siomia ai le faʻaumatia o meaola ma faʻatoaga manu.
E fa'afefea ona a'afia e le fa'alauteleina o fa'ato'aga manu ia nofoaga fa'anatura ma fa'alapotopotoga fa'anatura, ma mafua ai ona fa'aumatia ituaiga?
O le fa'alauteleina o fa'ato'aga manu e iai sona a'afiaga tele i nofoaga fa'anatura ma fa'alapotopotoga fa'anatura, ma saofagā i le fa'aumatiaina o meaola. O fa'ato'aga lafumanu tetele e mana'omia ai le tele o fanua, e o'o atu ai i le ta'atiaga o le vaomatua ma le fa'aleagaina o nofoaga mo le tele o ituaiga. O le fa'amamaina o vaomatua e fa'alavelaveina ai fo'i le paleni ma'ale'ale o meaola faanatura ma e mafai ona ta'ita'iina atu ai i le fa'ate'aina po'o le fa'aumatiaina o la'au ma manu. E le gata i lea, o le faʻaaogaina malosi o vailaau faʻasaina ma fetilaisa i faʻatoʻaga manu e mafai ona faʻaleagaina ai le eleele ma le vai, atili faʻaleagaina ai meaola faanatura ma lamatia ai meaola eseese. I le aotelega, o le faʻalauteleina o faʻatoʻaga manu e lamatia ai le paleni maaleale o nofoaga faʻanatura, ma mafua ai le leiloa o ituaiga.
O a ni a'afiaga umi o le fa'aumatiaina o meaola e mafua mai i fa'ato'aga manu i le si'osi'omaga ma tagata soifua?
O a'afiaga umi o le fa'aumatiaina o meaola e mafua mai i fa'ato'aga manu i luga o le si'osi'omaga e aofia ai fa'alavelave fa'anatura, leiloa o meaola eseese, ma a'afiaga leaga i auaunaga fa'anatura e pei ole pollination ma le viliina o mea'ai. E mafai ona o'o atu ai i le fa'aletonu i faiga fa'alesiosiomaga ma fa'aitiitia ai le maufetuuna'i i suiga o le si'osi'omaga. Mo tagata soifua, o le leiloa o ituaiga e mafai ona i ai ni aafiaga tau tamaoaiga, aganuu, ma le soifua maloloina. E mafai ona afaina ai le saogalemu o taumafa, ona o le tele o ituaiga o meaʻai e saofagā i le upega tafaʻilagi o meaʻai a le lalolagi, ma e mafai ona faʻalavelaveina tu ma aganuu ma le poto masani. E le gata i lea, o le leiloa o ituaiga e mafai ona afaina ai le soifua maloloina o tagata e ala i le faʻaitiitia o le maua o punaoa faʻafomaʻi ma faʻateleina le lamatiaga o faʻamaʻi pipisi.