I aso nei i aso nei, o le taumafaina o aano o manu ua avea ma masani faaleaganuu ma o se mea masani i le tele o taumafa. Mai laina meaai vave i fale'aiga lelei, o aano o manufasi e masani ona avea ma fetu o le faaaliga. Ae ui i lea, faatasi ai ma le siʻitia o tagata soifua maloloina ma le faʻateleina o le lauiloa o meaʻai e faʻavae i laʻau, o le toʻatele o loʻo amata ona fesiligia le aʻafiaga o le tele o aano o manufasi i lo tatou soifua maloloina. E ui o aano o manufasi atonu o se puna o porotini ma meaʻai taua, o suʻesuʻega ua faʻaalia o le taumafaina tele e mafai ona i ai ni aʻafiaga leaga i lo tatou soifua manuia. I totonu o lenei tusiga, o le a tatou suʻesuʻeina aʻafiaga o le soifua maloloina e fesoʻotaʻi ma le tele o le taumafaina o aano o manufasi ma suʻesuʻe pe aisea e mafai ai e tagata ona ola e aunoa ma lea. E ala i le su'esu'eina o a'afiaga o le tino ma le si'osi'omaga, o le a tatou iloa ai le taua o le fa'alelei ma le paleni i a tatou mea'ai. A o tatou faʻatautaia i le lavelave o pisinisi aano o manufasi ma le tino o le tagata, e taua tele le faʻalatalata atu i lenei autu ma se mafaufau matala ma se tioata mataʻutia. Seʻi o tatou faʻaalia le mea moni i tua atu o le taumafaina o aano o manufasi ma lona aafiaga i lo tatou soifua maloloina ma le lalolagi o loʻo siomia ai i tatou.
O le taumafaina o aano o manufasi e fesoʻotaʻi ma faʻamaʻi tumau.
O le tele o su'esu'ega fa'asaienisi ua maua ai fa'amaoniga fa'amaonia e fa'apea, o le tele o le taumafaina o aano o manufasi e feso'ota'i ma le fa'atuputeleina o fa'ama'i tumau. O suʻesuʻega ua faʻaalia ai o meaʻai e maualuga i le mumu ma le gaosia o meaʻai e mafai ona fesoasoani tele i le atinaʻeina o tulaga e pei o le maʻi fatu fatu, maʻisuka ituaiga 2, ma nisi ituaiga o kanesa. O le maualuga o le ga'o tumu ma le cholesterol o lo'o maua i aano o manufasi, ae maise lava lanu mumu ma fa'agaoioiga ituaiga, e mafai ona saofagā i le fa'aputuina o le ma'a i totonu o alatoto, e o'o atu ai i le atherosclerosis ma fa'ateleina ai le fa'ama'i fatu. E le gata i lea, o mea na fausia i le faagasologa o le kukaina o aano o manufasi, e pei o amine heterocyclic ma polycyclic aromatic hydrocarbons, ua fesootai ma le faateleina o le lamatiaga o le kanesa, aemaise lava le kanesa colorectal. O nei suʻesuʻega o loʻo faʻamaonia ai le taua o le suʻesuʻeina o isi filifiliga o meaʻai ma faʻaitiitia le taumafaina o aano o manufaʻaola e faʻaleleia ai le soifua maloloina umi ma puipuia ai le aʻafia o faʻamaʻi tumau.
Soifua maloloina o le fatu ua afaina i aano o manufasi.
E tusa ai ma tulaga lamatia o le soifua maloloina ua taʻua muamua e fesoʻotaʻi ma le tele o le taumafaina o aano o manufasi, e taua tele le mafaufau i le aʻafiaga e mafai ona maua i le soifua maloloina o le fatu. O suʻesuʻega ua faʻaalia ai se sootaga tuusaʻo i le va o le tele o aano o manufasi ma le faʻateleina o le lamatiaga o faʻamaʻi cardiovascular, e aofia ai le fatu fatu ma le ta. O ga'o tumu i aano o manufasi e mafai ona siitia ai le maualuga o le LDL cholesterol, e masani ona taʻua o le "leaga" cholesterol, lea e mafai ona oʻo atu ai i le faʻaputuina o le paʻu i totonu o alatoto, e oʻo atu ai i le atherosclerosis. E le gata i lea, o aano o manufasi, e pei o sosisi ma bacon, e masani ona i ai le maualuga o le sodium, lea e mafai ona saofagā i le maualuga o le toto, o se isi tulaga lamatia mo maʻi fatu. E pei o lea, o le faʻaaogaina o se meaʻai e faʻaitiitia ai le taumafaina o aano o manufasi ma faʻapipiʻi isi mea e faʻavae i luga o laʻau e mafai ona faia se sao taua i le tausia o se fatu maloloina ma le soifua manuia lautele.
Fa'ateleina le lamatiaga o le kanesa i aano o manufasi.
E tele su'esu'ega ua fa'aalia ai se feso'ota'iga i le va o le 'ai tele o aano o manufasi ma le fa'ateleina o le a'afiaga o le kanesa. Ua faavasega e le Faalapotopotoga o le Soifua Maloloina a le Lalolagi mo Suesuega i le Kanesa (IARC) aano o manufasi o le vaega 1 o mea oona, o lona uiga e iai a latou faamaoniga malosi e mafua ai le kanesa i tagata. O le taumafaina o aano o manufasi, e pei o hot dog, bacon, ma deli aano o manufasi, ua fesoʻotaʻi ma le maualuga o le lamatiaga o le kanesa colorectal. E le gata i lea, o aano o manu mumu, e aofia ai povi, puaa, ma mamoe, ua faʻavasegaina o le vaega 2A carcinogens, faʻapea e ono afaina i tagata. O le maualuga o le maualuga o le heme iron, N-nitroso compounds, ma heterocyclic amines o loʻo maua i aano o manufasi ua aʻafia i le faʻalauiloaina o le atinaʻeina o ituaiga eseese o kanesa, e aofia ai le colorectal, pancreatic, ma le kanesa prostate. O le mea lea, o tagata taʻitoʻatasi e faʻatapulaʻaina a latou aano o manufasi ma taulaʻi atu i se meaʻai faʻavae e mafai ona faʻaitiitia ai lo latou lamatiaga o le atiaʻe o le kanesa ma faʻateleina taunuuga lelei o le soifua maloloina.
A'afiaga ile faiga o mea'ai.
O le taumafaina o le tele o aano o manufasi e mafai ona i ai se aafiaga leaga i le faiga o mea'ai. O aano o manufasi e masani lava ona maualuga i ga'o tumu, lea e mafai ona fesoasoani i le atina'eina o fa'afitauli o mea'ai e pei o le gastroesophageal reflux disease (GERD) ma le irritable bowel syndrome (IBS). O nei tulaga e mafai ona mafua ai faʻamaoniga e pei o le mu o le fatu, tiga o le manava, ma suiga i le manava. E le gata i lea, o le maualuga o le polotini i totonu o aano o manufasi e manaʻomia ai le tele o le manava o le manava mo le gaogao, lea e mafai ona oʻo atu ai i le acid reflux ma faʻaleagaina ai faʻamaoniga o le GERD. E le gata i lea, o le leai o se alava meaʻai i aano o manufasi e mafai ona iʻu ai i le manava ma faʻalavelave ai le faʻamaʻiina lelei. I se faaeseesega, o le faaaogaina o se meaai e faavae i laau e mauoa i fualaau aina suamalie, fualaau faisua, ma fatu atoa e mafai ona maua ai alava talafeagai ma meaʻai e lagolago ai le faiga o meaʻai maloloina.
Ole maualuga ole cholesterol ile aano o manufasi.
O le soona taumafaina o aano o manufasi e mafai foi ona fesoasoani i le maualuga o le cholesterol, ma faateleina ai le lamatiaga o maʻi cardiovascular. O aano o manufasi, aemaise o aano o manufasi mumu ma aano o manufasi, ua iloa e maualuga le ga'o tumu ma le ga'o. O nei ga'o le lelei e mafai ona siitia ai le maualuga o le lipoprotein maualalo (LDL) cholesterol, e masani ona taʻua o le "leaga" cholesterol. O le maualuga o le LDL cholesterol e mafai ona mafua ai le faʻatupuina o le maʻa i totonu o alatoto, faʻatapulaʻaina le tafe toto ma faʻateleina ai le ono oʻo i fatu fatu ma ta. I le isi itu, o isi mea e fa'atatau i la'au e pei o legume, nati, ma fatu e ofoina atu ai le soifua maloloina o polotini e aunoa ma le maualuga maualuga o ga'o tumu, ma avea ai ma filifiliga sili atu mo le soifua maloloina o le fatu.
Avanoa mo mea'ai.
O le taumafaina tele o aano o manufasi e ono tula'i mai ai se lamatiaga i le 'ona o mea'ai. O le tagofiaina, teuina, ma le tapenaina o mea'ai aano o manufasi e mana'omia ai le usita'i atoatoa i ta'iala mo le saogalemu o mea'ai e fa'aitiitia ai le lamatiaga o le fa'ama'i pipisi. O aano o manufasi, aemaise lava moa ma aano o manu eleele, e mafai ona teuina ai siama leaga e pei ole Salmonella, E. coli, ma Campylobacter. O nei siama e mafai ona mafua ai maʻi tuga o le manava, e oʻo atu ai i faʻamaoniga e pei o le faufau, puaʻi, manava manava, ma le tiga o le manava. I nisi tulaga, o le 'ona o mea'ai e ono lamatia ai le ola, aemaise lava mo tagata vaivai e pei o tamaiti, fafine ma'itaga, ma tagata ta'ito'atasi o lo'o i ai fa'afitauli tau puipuiga. E ala i le fa'aitiitia o le taumafaina o aano o manufasi ma le taula'i atu i le tele o mea'ai e fa'atatau i la'au, e mafai ai e tagata ta'ito'atasi ona fa'aitiitia lo latou a'afia i fa'ama'i fa'ama'i e mafua mai i mea'ai ma puipuia ai lo latou soifua maloloina.
Aafiaga ole siosiomaga ole gaosiga o aano o manufasi.
O le gaosiga o aano o manufasi e iai ni a'afiaga tau le siosiomaga e le mafai ona fa'agaloina. O se tasi o a'afiaga sili ona iloga i le si'osi'omaga o le gaosiga o aano o manufasi o le fa'aogaina tele o alaoa. O le tausiaina o manu mo aano o manu e manaʻomia ai le tele o vai, fanua, ma meaʻai. E tusa ma le 1,800 kalone vai e maua ai na o le tasi le pauna o povi, pe a faatusatusa i le 39 kalone vai mo le pauna o fualaau faisua. O le tele o le fa'aogaina o le suavai mo le gaosiga o aano o manufasi e fesoasoani i le utiuti o le suavai, aemaise lava i itulagi o lo'o utiuti punaoa o le suavai. E le gata i lea, o le tele o fanua o loʻo faʻamamaina mo le fafaga poʻo le totoina o meaʻai faʻatoʻaga, e oʻo atu ai i le faʻaleagaina o vaomatua ma faʻaleagaina nofoaga. E le gata ina fa'alavelaveina fa'anatura fa'anatura ae o lo'o saofagā fo'i i suiga o le tau ona o la'au o lo'o i ai se sao taua i le mitiia o le carbon dioxide. O pisinisi lafumanu ose sao tele foi i le kasa oona, faatasi ai ma faatoaga manu o loʻo faʻamauina le tele o vaega o le methane ma le nitrous oxide i le lalolagi. O nei kasa vevela malosi e fesoasoani i suiga o le tau ma faʻateleina ai le faʻafitauli o le vevela o le lalolagi. Mafaufau i le faʻatupulaia o popolega i le siosiomaga, faʻaitiitia le taumafaina o aano o manu poʻo le faʻaogaina o meaʻai faʻavae e mafai ona matua faʻaitiitia ai le aʻafiaga o le siosiomaga o le gaosiga o aano o manufasi ma fesoasoani i se lumanaʻi gafataulimaina.
Fa'amanuiaga tau taumafa o mea'ai e fa'atatau i la'au.
O mea'ai fa'atatau i la'au e ofoina atu le tele o fa'amanuiaga tau mea'ai e mafai ona saofagā i le soifua maloloina atoa ma le soifua manuia. O nei taumafa e masani ona mauoa i alava, vitamini, minerale, ma antioxidants, lea e taua mo le faatumauina o le soifua maloloina lelei. O fualaau aina, fualaau faisua, fatu atoa, legumes, nati, ma fatu, lea e fausia ai le faavae o meaai e faavae i laau, e maua ai le tele o meaʻai e lagolagoina ai galuega eseese o le tino. Mo se faʻataʻitaʻiga, o le maualuga o le fiber o loʻo i totonu o meaʻai e faʻavae i laʻau e faʻaleleia ai le gaogao maloloina, fesoasoani e faʻatonutonu le maualuga o le suka toto , ma fesoasoani i le puleaina o le mamafa. E le gata i lea, o meaʻai e faʻavae i laʻau e masani ona maualalo i gaʻo tumu ma le cholesterol, e mafai ona fesoasoani e faʻaitiitia le lamatiaga o le fatu fatu ma faʻaleleia le soifua maloloina o le fatu. E le gata i lea, o meaʻai e faʻavae i laʻau ua fesoʻotaʻi ma le maualalo o aʻafiaga o nisi faʻamaʻi tumau, e pei o le puta, maʻisuka ituaiga 2, ma nisi ituaiga o kanesa. I le aotelega, o le fa'aofiina o mea'ai e fa'atatau i la'au i totonu o mea'ai a le tagata e mafai ona maua ai le tele o fa'amanuiaga tau taumafa ma lagolago ai le soifua maloloina umi.
Punavai e maua mai i laau toto.
O mea'ai e fa'atatau i la'au e faigofie ona fa'amalieina mana'oga porotini o tagata ta'ito'atasi e aunoa ma le fa'alagolago i aano o manufasi po'o manu. O lo'o i ai le tele o puna'oa fa'atatau i la'au o polotini e ofoina atu le tele o mea taua amino acids e mana'omia mo galuega lelei a le tino. Legumes, e pei o pi, lentils, ma chickpeas, o puna sili ia o polotini ma e mafai ona tuʻufaʻatasia i meaʻai eseese e pei o sou, stews, ma salati. O fatu atoa e pei o le quinoa, araisa enaena, ma le oatmeal e maua ai foi le tele o polotini, ma avea ai ma filifiliga lelei mo i latou e mulimuli i meaʻai faʻavae. E le gata i lea, o nati ma fatu, e pei o almonds, fatu chia, ma fatu maukeni, e le gata e ofoina atu ai le porotini ae o gaʻo maloloina ma isi meaʻai taua. O le tofu ma le tempeh, e maua mai i le soya, o ni mea e maua mai i la'au fa'atosina e mafai ona fa'aoga i fua eseese. E ala i le fa'aofiina o nei mea'ai fa'avae o le polotini i au mea'ai, e faigofie ona e fa'amalieina ou mana'oga polotini a'o e fiafia i le tele o fa'amanuiaga fa'alesoifua maloloina e feso'ota'i ma se olaga ola fa'avae.
Su'esu'ega gafataulimaina ma le amio pulea.
A'o su'esu'e i a'afiaga fa'alesoifua maloloina e feso'ota'i ma le tele o le taumafaina o aano o manufasi, e taua tele le mafaufau i isi faiga fa'atumauina. O le taliaina o mea'ai e fa'atatau i la'au e le gata e manuia ai le soifua maloloina o le tagata lava ia ae fa'aitiitia ai le a'afiaga o le si'osi'omaga o fa'ato'aga manu. E ala i le filifilia mo isi mea e mafai ona gafatia, e pei o polotini e faavae i laʻau, e mafai e tagata taʻitoʻatasi ona fesoasoani e faʻaitiitia le faʻaleagaina o le vaomatua, faʻaleagaina o le vai, ma le kasa oona e fesoʻotaʻi ma le gaosiga o lafumanu. E le gata i lea, o le filifilia o auala talafeagai e lagolagoina ai le soifua manuia ma le agaleagaina o manu, e ogatasi ma mataupu faavae o le agaalofa ma le malamalama i tagata faatau. O le tu'ufa'atasia o suiga fa'atumauina ma fa'atatau i a tatou mea'ai e le gata e fa'aolaina ai le soifua manuia o le tagata lava ia ae fa'apea fo'i ona saofagā i le manuia sili o lo tatou paneta ma ona tagata.
I le fa'ai'uga, o lo'o manino le fa'amaoniga o le tele o le taumafaina o aano o manufasi e mafai ona i ai ni a'afiaga leaga i lo tatou soifua maloloina. Mai le fa'atuputeleina o fa'ama'i fa'ama'i e o'o atu i a'afiaga leaga i le si'osi'omaga, e taua le mafaufau i fa'ai'uga o a tatou filifiliga tau mea'ai. Ae ui i lea, e taua le matauina e mafai e tagata ona olaola e aunoa ma aano o manufasi i a latou meaʻai. Faatasi ai ma le fuafuaina lelei ma le paleni meaʻai e faʻatatau i laʻau, e mafai lava ona tatou maua uma meaʻai e manaʻomia mo se olaga maloloina ma faʻamalieina. Ia tatou fa'aauau pea ona a'oa'oina i tatou lava i aogā o le fa'aitiitia o le taumafaina o aano o manufasi ma fai filifiliga e sili atu le mafaufau mo lo tatou soifua maloloina ma le paneta.
FAQ
O a ni a'afiaga tau le soifua maloloina e feso'ota'i ma le soona taumafaina o aano o manufasi, ma e fa'apefea ona a'afia ai le tino o le tagata?
O le soona taumafaina o aano o manufasi e mafai ona oo atu ai i ni tulaga lamatia eseese o le soifua maloloina. O le tele o le taumafaina o aano o manufasi mumu ma le gaosiga ua fesoʻotaʻi ma le faʻateleina o le lamatiaga o faʻamaʻi fatu fatu, e aofia ai maʻi fatu ma le stroke, ona o le maualuga o le gaʻo tumu ma le cholesterol. E le gata i lea, o le tele o le taumafaina o aano o manufasi e fesoʻotaʻi ma le maualuga o le lamatiaga o nisi ituaiga o kanesa, e pei o le kanesa colorectal. E le gata i lea, o le taumafaina o le tele o aano o manufasi e mafai ona afaina ai fatugaʻo ma faʻateleina ai le lamatiaga o faʻamaʻi fatugaʻo. E taua tele le fa'atumauina o taumafa paleni e aofia ai mea'ai 'ese'ese e fa'aitiitia ai nei a'afiaga fa'alesoifua maloloina ma fa'aleleia ai le soifua manuia lautele.
E faapefea ona fesoasoani le soona taumafa o aano o manu i le tuputupu aʻe o faamaʻi faaumiumi e pei o le fatu fatu, maʻi suka, ma nisi ituaiga o kanesa?
O le tele o le taumafaina o aano o manufasi e fesoasoani i le atinaʻeina o faʻamaʻi tumau e pei o le fatu fatu, maʻi suka, ma nisi ituaiga o kanesa ona o le tele o mea. Muamua, o mea'ai mumu ma le gaosia e maualuga i ga'o tumu ma le cholesterol, lea e mafai ona o'o atu ai i le fa'aputuina o le ma'a i alatoto ma fa'ateleina ai le fa'ama'i fatu. E le gata i lea, o le maualuga o le heme iron ma nitrates o loʻo maua i nei aano o manufasi ua fesoʻotaʻi ma le faʻateleina o aʻafiaga o nisi kanesa, e aofia ai le kanesa colorectal. E le gata i lea, o le taumafaina o le tele o aano o manufasi e mafai ona oʻo atu ai i le mamafa ma le lapopoa, o mea ia e sili ona lamatia mo le maʻi suka ma isi faʻamaʻi tumau.
O a nisi o punaoa o polotini e mafai ona maua ai meaʻai e manaʻomia mo le soifua maloloina o le tagata, ma e faʻafefea ona faʻatusatusa i aano o manufasi i tulaga tau taumafa?
O nisi o puna o polotini e mafai ona maua ai meaʻai talafeagai mo le soifua maloloina o tagata e aofia ai leki (pei o pi ma lentils), tofu, tempeh, seitan, quinoa, nati, ma fatu. O nei puna'oa e mafai ona ofoina atu fa'atusatusa pe sili atu fo'i le tau o mea'ai fa'atusatusa i aano o manufasi. Legumes e maualuga i fiber, iron, ma folate, ae o le tofu ma le tempeh e mauoa i le calcium ma le uʻamea. Quinoa o se porotini atoatoa ma o loʻo i ai amino acids taua. O nati ma fatu e maua ai gaʻo maloloina ma meaʻai faaopoopo. E ui o aano o manu o se puna lelei o porotini, o nei mea e mafai ona ofoina atu filifiliga eseese ma meaʻai-meaʻai mo tagata taʻitoʻatasi e mulimuli i meaʻai eseese poʻo tapulaʻa.
E mafai e se mea'ai fa'ato'aga po'o vegan ona maua uma mea'ai e mana'omia mo le soifua maloloina o le tagata, ma o a nisi o lu'itau po'o ni iloiloga mo tagata ta'ito'atasi e filifili e fa'aitiitia pe fa'aitiitia le taumafaina o aano o manufasi?
Ioe, o se mea'ai fuala'au po'o vegan e mafai ona maua uma mea'ai mana'omia mo le soifua maloloina o le tagata. Peitaʻi, e manaʻomia e tagata taʻitoʻatasi ona mataala i nisi o meaʻai e ono lē lava, e pei o le vaitamini B12, iron, calcium, omega-3 fatty acids, ma le porotini. Atonu e mana'omia e Vegans le fa'aopoopoina o le vaitamini B12 ma fa'amautinoa le fa'amalieina o mea e maua mai i la'au e maua ai le u'amea, calcium, ma omega-3s. E le gata i lea, e tatau ona latou taulaʻi i le faʻaaogaina o polotini e faʻavae i laʻau e faʻafetaui ai o latou manaʻoga. E taua foi le fuafua lelei o taumafataga ina ia mautinoa le paleni o meaʻai. Aotelega, faatasi ai ma le fuafuaina lelei ma le aʻoaʻoga, o se meaʻai vegetarian poʻo vegan e mafai ona fetaui lelei.
O a ni a'afiaga o le si'osi'omaga o le soona taumafaina o aano o manufasi, ma e fa'apefea ona fesoasoani le fa'aitiitia o le taumafaina o aano o manufasi i le fa'atumauina ma taumafaiga fa'asao?
O le tele o le taumafaina o aano o manufasi e iai sona aafiaga tau le siosiomaga. O pisinisi lafumanu ose sao tele i le kasa oona, ta'atiaga o vaomatua, ma le filogia o vai. E manaʻomia foʻi le tele o fanua, vai, ma meaʻai. E ala i le fa'aitiitia o le taumafaina o aano o manufasi, e mafai ai ona tatou saofagā i le fa'atumauina ma taumafaiga fa'asao. O mea'ai e fa'atatau i la'au e maualalo le tulaga o le si'osi'omaga, aua e itiiti le eleele, vai, ma le malosi. O le fa'aitiitia o le taumafaina o aano o manufasi e mafai ona fesoasoani e fa'aitiitia ai suiga o le tau, puipuia o meaola eseese, fa'asao puna'oa, ma fa'aitiitia ai le fa'ato'aga. O le taliaina o le tele o taumafa fa'avae e mafai ona faia se sao taua i le fa'alauiloaina o se lumana'i gafataulimaina ma fa'alelei le si'osi'omaga.