Ua leva ona avea le aano o manu mumu ma meaʻai autū i taumafa a tagata i le lalolagi atoa, ma e maua ai se puna taua o porotini ma meaʻai taua. Peitaʻi, i tausaga talu ai nei, ua laga ai popolega e uiga i lamatiaga tau soifua maloloina e ono tulaʻi mai i le taumafaina o aano o manu mumu, aemaise lava i faʻamaʻi fatu. O faʻamaʻi fatu o le mafuaʻaga autū lea o le oti i le lalolagi atoa, e silia ma le 17 miliona maliu i tausaga taʻitasi. Talu ai o le aano o manu mumu o se vaega tele o taumafa a le toʻatele o tagata, o le fesili lea e tulaʻi mai - pe iai se sootaga i le va o le taumafaina o aano o manu mumu ma faʻamaʻi fatu? O lenei tusiga e faʻamoemoe e suʻesuʻe faʻamaoniga faʻasaienisi o loʻo iai nei ma suʻesuʻe le sootaga e ono iai i le va o ia mea e lua. O le a matou suʻesuʻeina vaega eseese o aano o manu mumu, e pei o le gaʻo faʻatumuina ma le heme iron, ma pe faʻapefea ona aʻafia ai le soifua maloloina o le fatu. E le gata i lea, o le a matou talanoaina le matafaioi a aano o manu mumu i taumafa masani ma faʻatusatusa i mamanu taumafa faʻaonaponei. A oʻo i le faʻaiʻuga o lenei tusiga, o le a malamalama lelei le au faitau i le sootaga e ono iai i le va o le taumafaina o aano o manu mumu ma faʻamaʻi fatu ma saunia e faia ni filifiliga poto e uiga i a latou masaniga taumafa.
Ua faʻaalia e suʻesuʻega le ono iai o se fesootaʻiga i le va o aano o manu mumu ma faʻamaʻi fatu.
E tele suʻesuʻega ua faia i tausaga talu ai nei e suʻesuʻe ai le fesootaʻiga e ono iai i le va o le taumafaina o aano o manu mumu ma faʻamaʻi fatu. O nei suʻesuʻega ua faʻaalia ai ni sailiiliga mataʻina, ma fautua mai ai se fesootaʻiga i le va o ia mea e lua. Mo se faʻataʻitaʻiga, o se suʻesuʻega na lolomiina i le American Journal of Clinical Nutrition na maua ai o tagata taʻitoʻatasi e tele a latou meaʻai e sili atu le lamatia o le maua i faʻamaʻi fatu, e aofia ai ma faʻamaʻi fatu. O se isi suʻesuʻega i le European Heart Journal na matauina ai se fesootaʻiga lelei i le va o le taumafaina o aano o manu mumu ma le aʻafiaga o le faʻaletonu o le fatu. E ui o nei sailiiliga e le o faʻamautuina ai se fesootaʻiga tuusaʻo ma le mafuaʻaga ma le aʻafiaga, ae o loʻo faʻamamafaina ai le manaʻomia o nisi suʻesuʻega ma se auala faʻaeteete i le taumafaina o aano o manu mumu, aemaise lava mo tagata taʻitoʻatasi e lamatia i faʻamaʻi fatu. E taua mo tagata taʻitoʻatasi ona faʻalogo i suʻesuʻega lata mai ina ia faia ai ni filifiliga taumafa faʻapitoa e ogatasi ma a latou sini tau soifua maloloina o le fatu.

O le tele o le fa'aaogāina e ono fa'ateleina ai le lamatiaga
O le tele o le taumafaina o aano o manu mumu ua fesoʻotaʻi pea ma le faʻateleina o le lamatiaga o le atinaʻeina o faʻafitauli eseese o le soifua maloloina, e aofia ai faʻamaʻi fatu. E ui e le o malamalama atoatoa i auala tonu o loʻo i tua atu o lenei sootaga, ae o loʻo iai ni faʻamatalaga talafeagai ua fautuaina. O aano o manu mumu e masani ona maualuga i gaʻo faʻatumu, lea ua faʻaalia e faʻateleina ai le maualuga o le LDL cholesterol, e masani ona taʻua o le cholesterol "leaga", e mafua ai le faʻaputuina o le plaque i totonu o alatoto. E le gata i lea, o auala kuka e pei o le tunu poʻo le falai i le apa e mafai ona maua ai ni mea leaga e ono fesoasoani i le mumū ma le atuatuvale o le oxidative, o ia mea uma e lua e iai sona sao i le atinaʻeina o faʻamaʻi cardiovascular. E taua mo tagata taʻitoʻatasi ona nofouta i le latou taumafaina o aano o manu mumu ma mafaufau i isi mea e sili atu ona maloloina, e pei o porotini manifinifi, ina ia faʻaitiitia ai lamatiaga ma faʻaleleia ai le soifua maloloina o le fatu.
E ono lamatia aano o manufasi ua uma ona gaosia
O le taumafaina o aano o manu ua uma ona gaosia ua laga ai ni popolega e uiga i ona lamatiaga e ono tula’i mai i le soifua maloloina o tagata. O aano o manu ua uma ona gaosia, e pei o sosisi, hot dog, ma aano o manu e fai i le deli, e ui i ni faiga eseese e faasaoina ai ma faaleleia ai le tofo e masani ona aofia ai le faaopoopoina o vailaau, masima, ma mea e puipuia ai. O nei metotia o le faagasologa ua feso’ota’i ma le faateleina o le lamatiaga o nisi o tulaga tau soifua maloloina, e aofia ai ma faamai fatu. O le tele o le taumafaina o aano o manu ua uma ona gaosia ua feso’ota’i ma le maualuga o le sodium ma ga’o fa’atumuina, o ia mea uma e lua ua iloa o ni mea e lamatia ai faafitauli tau fatu. E le gata i lea, o le iai o nitrates ma nitrites, e masani ona faaaogaina o ni mea e puipuia ai i aano o manu ua uma ona gaosia, ua feso’ota’i ma le faateleina o le lamatiaga o nisi o kanesa. O le i’uga, e fautuaina e faaaoga le faaeteete pe a taumafaina aano o manu ua uma ona gaosia ma mafaufau i isi auala e sili atu ona maloloina e tausia ai le soifua maloloina o le fatu.
Ga'o fa'atumuina e ono mafua ai
E ui o le taulaʻi atu i aano o manufasi ua uma ona faʻamaumauina lelei ma o latou aʻafiaga leaga i le soifua maloloina o le fatu, ae e taua foʻi le mafaufau i le matafaioi o gaʻo faʻatumuina o se mafuaʻaga e ono mafua ai. O gaʻo faʻatumuina, e masani ona maua i meaʻai e pei o aano o manufasi mumu ma oloa gaosi susu e tumu i gaʻo, ua leva ona fesootaʻi ma le faʻateleina o le lamatiaga o faʻamaʻi fatu. O nei gaʻo e mafai ona siʻitia ai le maualuga o le LDL cholesterol, e taʻua foʻi o le "leaga" cholesterol, i le toto. O le maualuga o le LDL cholesterol e mafai ona fesoasoani i le faʻaputuina o le plaque i totonu o alatoto, e mafua ai ona faʻatapulaʻaina le tafe toto ma faʻateleina le lamatiaga o osofaʻiga fatu ma stroke. Ina ia tausia se fatu maloloina, e taua tele le faʻatapulaʻaina o le taumafaina o gaʻo faʻatumuina ma filifili mo isi mea e sili atu ona maloloina, e pei o punaʻoa porotini manifinifi, iʻa, ma suāuʻu e faʻavae i laʻau. I le faia o filifiliga ma le mafaufau lelei ma le faʻaofiina o se taumafataga paleni, e mafai ona tatou faʻaitiitia ai lamatiaga e ono fesoʻotaʻi ma gaʻo faʻatumuina ma faʻaleleia ai le soifua maloloina o le cardiovascular.
O le fa'atapula'aina o le taumafaina e ono aoga
I le tulaga o le taumafaina o aano o manufasi mumu ma lona sootaga e ono mafua ai faamai fatu, e tatau ona mafaufau i faamanuiaga e ono maua mai le faatapulaaina o le taumafaina. Ua fautua mai suesuega o le soona taumafaina o aano o manufasi mumu, aemaise lava pe a tele le ga'o fa'atumuina, e ono faateleina ai le lamatiaga o le maua o faamai fatu. O le mea lea, o le faaaogaina o se auala paleni ma le faaitiitia o le aofaiga o aano o manufasi mumu e faaaogaina i meaai a se tasi e ono i ai ni aafiaga lelei mo le soifua maloloina o le fatu. I le faaopoopoina o le tele o porotini e faavae i laau, e pei o pi, nati, ma tofu, e mafai lava e tagata ona maua mea'ai taua a'o faaitiitia lo latou faalagolago i aano o manufasi mumu. E le gata i lea, o le faaopoopoina o le tele o i'a, moa, ma fasi aano o manufasi manifinifi e mafai ona maua ai isi punaoa o porotini e maualalo le ga'o fa'atumuina. I le iuga, o le faia o filifiliga taumafa ma le taumafai mo se taumafa lelei ma eseese e mafai ona fesoasoani i taunuuga lelei o le fatu ma le soifua manuia lautele.

O le fa'atonutonu lelei o le mafaufau e taua mo le soifua maloloina o le fatu
O le tausisia o le fa'atonutonuina o filifiliga taumafa e taua tele mo le fa'aleleia atili o le soifua maloloina o le fatu. E ui o lo'o fa'aauau pea su'esu'ega e su'esu'e ai le sootaga i le va o le 'aina o aano o manu mumu ma fa'ama'i fatu, ae e taua le iloa e leai se mea'ai e tasi e fuafua ai le soifua maloloina lautele o le fatu. Nai lo lena, e tatau ona fa'amamafa le fa'aaogaina o se auala paleni e aofia ai le tele o mea'ai e tele ai mea'ai. E mafai ona aofia ai le fa'aopoopoina o fuala'au 'aina, fuala'au faisua, saito atoa, ma porotini manifinifi i le taumafataga a le tagata a'o fa'atonutonuina le 'aina o aano o manu mumu. I le fa'amautuina o se paleni ma le taula'i atu i mamanu masani o mea'ai, e mafai e tagata ta'ito'atasi ona lagolagoina le soifua maloloina o latou fatu ma fa'aitiitia ai le lamatiaga o fa'ama'i fatu. O fa'amalositino masani, puleaina o le atuatuvale, ma le 'alo'ese mai le ulaula o ni vaega taua fo'i ia o se olaga soifua maloloina o le fatu. Fa'atasi ai ma se auala atoatoa, e mafai e tagata ta'ito'atasi ona tausia se fatu maloloina ma le soifua manuia lautele.
E iai fo'i isi mea e tāua
E tāua le iloa e ui o filifiliga taumafa o se mea tāua tele i le soifua maloloina o le fatu, ae o isi mea tāua e iai foʻi sona sao. O mea tau i le olaga e pei o gaoioiga faaletino, puleaina o le atuatuvale, ma le faaaogāina o tapaa e mafai ona aʻafia ai le soifua maloloina o le fatu e tusa lava po o le a le ʻaina o aano o manufasi mumu. O le faia o faamalositino masani e lē gata ina faaleleia atili ai le galuega a le fatu ae fesoasoani foʻi e faatumauina se mamafa maloloina ma faaitiitia ai le lamatiaga o faamai tumau. O metotia lelei e pulea ai le atuatuvale, e pei o le mafaufau loloto po o le faia o mea e fiafia i ai, e mafai ona fesoasoani i le soifua maloloina lelei o le fatu e ala i le faaitiitia o aafiaga leaga o le atuatuvale i le tino. E le gata i lea, o le aloese mai le faaaogāina o tapaa ma le aafia i le asu o le tagata e ulaula tapaa e matuā tāua tele, auā o le ulaula ua fesoʻotaʻi pea ma le faateleina o le lamatiaga o faamai fatu. I le iloiloina o le ata lautele ma le taulimaina o nei mea eseese, e mafai e tagata taʻitoʻatasi ona faia se auala atoatoa e faalauiloa ai le soifua maloloina o latou fatu.
E mafai ona fesoasoani isi mea e fa'aaoga i la'au
I tausaga talu ai nei, ua faʻateleina le naunau i isi meaʻai e faʻavae i laʻau e fai ma auala e lagolago ai le soifua maloloina o le fatu. O nei isi meaʻai, e pei o porotini e faʻavae i laʻau ma mea e sui ai aano o manu, e ofoina atu ai se filifiliga talafeagai mo tagata taʻitoʻatasi o loʻo vaʻavaʻai e faʻaitiitia le latou taumafaina o aano o manu mumu. O isi meaʻai e faʻavae i laʻau e masani ona i ai le maualalo o le gaʻo faʻatumu ma le cholesterol, o mea ia e iloa e mafua ai faʻamaʻi fatu. E le gata i lea, e masani ona tele alava, antioxidants, ma isi meaʻai aoga e mafai ona faʻaleleia ai le soifua maloloina o le fatu. O le faʻaopoopoina o nei isi meaʻai i meaʻai a se tasi e mafai ona maua ai se auala e faʻaitiitia ai le taumafaina atoa o aano o manu mumu e aunoa ma le faʻaleagaina o le tofo poʻo le taua o meaʻai. E le gata i lea, o isi meaʻai e faʻavae i laʻau e ofoina atu ai se auala e gafataulimaina ma faʻalelei ai le siosiomaga i le 'ai. O le suʻesuʻeina o nei isi meaʻai, e mafai e tagata taʻitoʻatasi ona faʻateleina a latou punaʻoa porotini ma ono fesoasoani i le faʻaleleia atili o le soifua maloloina o le fatu.

Fa'afeso'ota'i muamua se tagata tomai fa'apitoa i le soifua maloloina
Ina ia mautinoa le sa'o ma le patino o le ta'iala e uiga i le sootaga i le va o le 'aina o aano o manu mumu ma fa'ama'i fatu, e taua tele le feutagai ma se tagata tomai faapitoa i le soifua maloloina. O lo'o ia i latou le malamalama ma le tomai e iloilo ai lou tulaga soifua maloloina, e aofia ai so'o se tulaga ua iai muamua po'o ni mea e ono a'afia ai le a'afiaga o aano o manu mumu i le soifua maloloina o le fatu. E mafai e se tagata tomai faapitoa i le soifua maloloina ona tu'uina atu ni fautuaga ma ni fautuaga fa'apitoa e fa'atatau i ou mana'oga ma sini fa'apitoa. E mafai fo'i ona latou ta'ita'ia oe i le fatuina o se taumafataga paleni ma lelei e amana'ia ai ou mana'oga tau mea'ai a'o fa'aitiitia ai tulaga lamatia e ono tula'i mai. O le feutagai ma se tagata tomai faapitoa i le soifua maloloina o se la'asaga taua i le faia o fa'ai'uga fa'amalamalama e uiga i lau taumafataga ma le fa'alauiloaina o le soifua maloloina lelei o le fatu.
I le faaiuga, e ui o loo i ai ni faamaoniga o loo fautua mai ai se sootaga i le va o le taumafaina o aano o manufasi mumu ma le faateleina o le lamatiaga o faamai fatu, ae e taua le mafaufau i itu uma o meaʻai ma le olaga o le tagata pe a oo mai i le soifua maloloina o le fatu. O le paleni ma le paleni o mea taua ia, ma e fautuaina i taimi uma le feutagai ma se tagata tomai faapitoa i le soifua maloloina a o lei faia ni suiga taua i meaʻai a se tasi. O loo faaauau pea suesuega i lenei autu, ma e taua le nofouta ma faia ni faaiuga poto e uiga i le soifua maloloina o le tagata.
Fesili masani
O a faʻamaoniga faasaienisi o loʻo iai e lagolago ai le sootaga i le va o le 'aina o aano o manufasi mumu ma le faʻateleina o le lamatiaga o faʻamaʻi fatu?
E tele suʻesuʻega ua faʻaalia ai se fesootaʻiga i le va o le tele o le 'ai o aano o manu mumu ma le faʻateleina o le lamatiaga o faʻamaʻi fatu. O aano o manu mumu e maualuga i gaʻo faʻatumu, cholesterol, ma le heme iron, o mea uma ia e mafai ona fesoasoani i faʻafitauli o le fatu. E le gata i lea, o le faagasologa o le kukaina o aano o manu mumu i le vevela maualuga e mafai ona maua ai ni mea e ono afaina ai le soifua maloloina o le fatu. I le aotelega, o faʻamaoniga faasaienisi o loʻo fautua mai ai o le faʻatapulaʻaina o le 'ai o aano o manu mumu ma le filifilia o mea e leai ni porotini e mafai ona fesoasoani e faʻaitiitia ai le lamatiaga o faʻamaʻi fatu.
E i ai ni ituaiga faapitoa o aano o manu mumu (e pei o le aano o manu ua uma ona gaosia ma le aano o manu e le'i gaosia) e iai se sootaga malosi ma le lamatiaga o fa'ama'i fatu?
O aano o manufasi mumu ua uma ona gaosia, e pei o le pekoni, hot dog, ma aano o manufasi deli, e sili atu le fesootaʻi ma le lamatiaga o faʻamaʻi fatu pe a faʻatusatusa i aano o manufasi mumu e leʻi gaosia e pei o le povi fou, puaa, poʻo le mamoe. O le mafuaʻaga autū o lenei mea o le maualuga o gaʻo faʻatumuina, sodium, ma mea faʻasao i aano o manufasi ua uma ona gaosia, ia e fesoʻotaʻi ma le faʻateleina o le lamatiaga o faʻamaʻi fatu. O le 'aiina o aano o manufasi mumu e leʻi gaosia i se tulaga talafeagai o se vaega o se taumafa paleni atonu e le afaina tele ai le soifua maloloina o le fatu e pei o le 'aiina o aano o manufasi mumu ua uma ona gaosia.
E faʻapefea ona aʻafia e le taumafaina o aano o manu mumu isi mea e lamatia ai faʻamaʻi fatu, e pei o le cholesterol ma le toto maualuga?
Ua fesoʻotaʻi le taumafaina o aano o manu mumu ma le maualuga o le cholesterol ma le siʻitia o le toto maualuga, o mea taua ia e lua e lamatia ai faʻamaʻi fatu. E maualuga le gaʻo faʻatumuina o aano o manu mumu ma le cholesterol i meaʻai, lea e mafai ona fesoasoani i le siʻitia o le LDL cholesterol ma faʻateleina ai le lamatiaga o le atherosclerosis. E le gata i lea, o le maualuga o le sodium i oloa gaosi aano o manu mumu e mafai ona oʻo atu ai i le siʻitia o le toto maualuga. Ina ia faʻaitiitia le lamatiaga o faʻamaʻi fatu, e fautuaina e faʻatapulaʻa le taumafaina o aano o manu mumu ma filifili ni meaʻai e leai ni porotini e pei o moa, iʻa, pi, ma nati.
E i ai ni aogā e ono maua mai le 'ai fa'atatau o aano o manu mumu mo le soifua maloloina o le fatu, pe sili ea le 'alofia atoa?
O le 'ai fa'atatau o aano o manu mumu e mafai ona maua ai mea'ai taua e pei o le u'amea ma le porotini, ae o le so'ona 'ai tele ua feso'ota'i ma le fa'ateleina o le lamatiaga o fa'ama'i fatu. O le filifilia o mea'ai manifinifi, fa'atapula'aina o le tele o vaega, ma le paleni o porotini e maua mai i la'au e mafai ona fesoasoani e fa'aitiitia ai lamatiaga a'o fiafia pea i aano o manu mumu i nisi taimi. Peita'i, i le aotelega, o se taumafataga e tele ai fuala'au 'aina, fuala'au faisua, saito atoa, ma porotini manifinifi e fautuaina mo le soifua maloloina o le fatu, o lea e sili ai le fa'aopoopoina o aano o manu mumu ma fa'amuamua isi punaoa o mea'ai mo le soifua manuia lautele.
O a ni isi mea'ai e mafai ona fautuaina mo tagata ta'ito'atasi o lo'o va'ava'ai e fa'aitiitia le 'ai o aano o manufasi mumu ma fa'aitiitia ai le lamatiaga o fa'ama'i fatu?
O tagata taʻitoʻatasi o loʻo sailia le faʻaitiitia o le 'ai o aano o manu mumu ma faʻaitiitia ai le lamatiaga o faʻamaʻi fatu e mafai ona faʻaopoopoina le tele o porotini mai laʻau e pei o pi, lentil, tofu, ma tempeh i a latou meaʻai. O iʻa, moa, ma fasi aano o manu e le manifinifi e mafai foʻi ona avea ma isi mea lelei. E le gata i lea, o le taulaʻi atu i saito atoa, fualaʻau ʻaina, fualaʻau faisua, nati, ma fatu e mafai ona fesoasoani e tausia se taumafataga paleni ma maloloina mo le fatu. O le faʻataʻitaʻiina o laʻau afu, mea manogi, ma gaʻo maloloina e pei o le suāuʻu olive e mafai ona faʻaopoopoina ai le tofo i taumafataga e aunoa ma le faʻalagolago i aano o manu mumu. I le iuga, o se taumafataga eseese ma paleni e tele ai meaʻai mai laʻau e mafai ona lagolagoina le soifua maloloina o le fatu ma le soifua manuia lautele.





