Mugihe isi igenda irushaho kumenya ingaruka zibyo dukora kubidukikije, ikiganiro kijyanye nibyo turya cyarushijeho kwigaragaza. Mugihe ibiryo bishingiye ku bimera bigenda byamamara, haracyari abantu benshi barya inyama zinyamaswa buri gihe. Ariko, ukuri kubyerekeye kurya inyama zinyamanswa biratangaje kandi bijyanye. Ubushakashatsi bwerekanye ko kurya inyama z’inyamaswa bitagira ingaruka mbi ku buzima bwacu gusa, ahubwo no ku bidukikije n’inyamaswa ubwazo.
Muri iyi nyandiko ya blog, tuzacengera cyane kumpamvu ugomba guhagarika kurya inyama zinyamanswa hanyuma uhindure indyo ishingiye ku bimera. Tuzasesengura ingaruka mbi z’ubuhinzi bw’inyamaswa, harimo n’ingaruka ku mihindagurikire y’ikirere, gutema amashyamba, no kwanduza amazi. Byongeye kandi, tuzasuzuma ingaruka zubuzima zijyanye no kurya inyama zinyamaswa, nko kongera ibyago byindwara z'umutima, kanseri, na stroke.
1. Ubworozi bw'amatungo bugira uruhare mu kwanduza.
Ubworozi bw'amatungo nimwe mu bigira uruhare runini mu kwangiza ibidukikije. Raporo y’umuryango w’abibumbye ishinzwe ibiribwa n’ubuhinzi (FAO), ivuga ko ubworozi bw’amatungo bugera ku 14.5% by’ibyuka bihumanya ikirere ku isi. Ibi birarenze urwego rwose rwo gutwara abantu. Inkomoko nyamukuru y’umwanda uva mu bworozi bw’amatungo ni ifumbire n’ifumbire, birekura imyuka yangiza nka metani na okiside ya nitrous. Byongeye kandi, ubworozi bw’amatungo nabwo bugira uruhare mu kwanduza amazi binyuze mu gusohora imyanda y’inyamaswa mu mazi. Ingaruka mbi z’ubuhinzi bw’inyamaswa ku bidukikije zigaragaza ko abantu na guverinoma bakeneye kugabanya inyama z’inyama no guteza imbere ubuhinzi burambye.
2. Inyama zinyamanswa ni kalori nyinshi.
Kimwe mu kuri gutangaje kubyerekeye kurya inyama zinyamanswa nuko iba nyinshi muri karori. Ibi bivuze ko kurya inyama zinyamaswa bishobora gutera karori nyinshi, ibyo bikaba bishobora gutuma ibiro byiyongera ndetse n’ibyago by’indwara zidakira nka diyabete n'indwara z'umutima. Inyama zinyamaswa, cyane cyane inyama zitukura, zifite ibinure byuzuye na cholesterol, bigira uruhare mu iterambere ryibi bihe. Byongeye kandi, ibikomoka ku nyamaswa byinshi bitekwa hamwe n’amavuta hamwe n’amavuta, bikarushaho kwiyongera kuri karori. Niyo mpamvu, ni ngombwa kugabanya ikoreshwa ry’inyama z’inyamanswa no guhitamo intungamubiri zishingiye kuri poroteyine zishingiye ku bimera, ubusanzwe ziri munsi ya karori kandi bikaba byiza ku buzima muri rusange.
3. Ubworozi bw'amatungo bukoreshwa cyane.
Kimwe mu bintu biteye ubwoba cyane kubyerekeye umusaruro w’inyama ni uko ubworozi bw’amatungo bukoresha umutungo udasanzwe. Igikorwa cyo korora inyamanswa zinyama gisaba ubutaka bwinshi, amazi, nibiryo. Mubyukuri, bisaba ubutaka bwikubye inshuro 20 kubyara ikiro cyinyama ugereranije nikiro cyimboga. Ikirenge cy’amazi y’inyama nacyo kiri hejuru, hamwe n’ibigereranyo bivuga ko bisaba litiro 15.000 z’amazi kugira ngo bitange ikiro kimwe gusa cy’inka. Uku gukoresha cyane umutungo bifite ingaruka zikomeye kubidukikije, bigira uruhare mu gutema amashyamba, kwangiza aho gutura, no kwanduza amazi. Byongeye kandi, gukenera cyane ibiryo by'amatungo akenshi biganisha ku guhinga cyane, bigabanya intungamubiri z'ubutaka kandi bikarushaho kongera ingaruka ku bidukikije ku musaruro w'inyama.
4. Ubuhinzi bwinyamaswa butera ingaruka zindwara.
Ubuhinzi bw’amatungo nimpamvu nyamukuru itera ingaruka zubuzima rusange kubera amahirwe menshi yo kwandura indwara ziva mubikoko ku bantu. Kuba hafi no gufunga inyamaswa mu mirima y’uruganda bituma habaho ubworozi bwiza bw’indwara zikwirakwira vuba. Mubyukuri, ibyorezo byinshi byahitanye abantu mu mateka, harimo icyorezo cya COVID-19 kiriho ubu, bivugwa ko byaturutse ku buhinzi bw’inyamaswa. Ni ukubera ko imihangayiko n'imibereho mibi yinyamaswa muri ibi bigo bigabanya intege nke z'umubiri, bigatuma bashobora kwandura indwara. Byongeye kandi, gukoresha antibiyotike na hormone zo gukura mu biryo by’amatungo birashobora kugira uruhare mu mikurire ya bagiteri irwanya antibiyotike, ishobora guhungabanya ubuzima bw’abantu. Muri make, ubuhinzi bwinyamanswa butera ibyago byindwara kandi bikabangamira ubuzima rusange.
5. Antibiyotike ikoreshwa mu bworozi bw'amatungo.
Kimwe mu bintu bitangaje byerekeranye no kurya inyama zinyamaswa ni ugukoresha cyane antibiyotike mu bworozi. Antibiyotike ikoreshwa cyane mubiryo byamatungo kugirango itere imbere kandi ikingire indwara ahantu huzuye abantu kandi badafite isuku. Nyamara, iyi myitozo ifite ingaruka mbi kubuzima bwabantu. Gukoresha cyane antibiyotike mu bworozi bw'amatungo bigira uruhare mu mikurire ya bagiteri irwanya antibiyotike, izwi kandi nka superbugs, ishobora gutera indwara zikomeye n'indwara zigoye kuvura. Byongeye kandi, kurya inyama ziva ku nyamaswa zivuwe na antibiyotike birashobora kandi kongera ibyago byo kwandura antibiyotike zanduza abantu. Ni ngombwa ko dukemura iki kibazo tugabanya ikoreshwa rya antibiyotike mu bworozi bw’amatungo no guteza imbere ubuhinzi bufite inshingano kandi burambye.
6. Ubuhinzi bwinyamanswa ni amazi menshi.
Ubuhinzi bw’inyamaswa akenshi bwirengagizwa nk’uruhare runini mu kubura amazi. Umusaruro winyama usaba amazi menshi kuva itangira kugeza irangiye, kuva gukura ibiryo byamatungo kugeza gutanga amazi yo kunywa amatungo. Ishami ry'Umuryango w'Abibumbye rivuga ko ubuhinzi bw'amatungo bugera kuri 30% by'amazi akoreshwa ku isi. Ikiro kimwe cy'inka, nk'urugero, gisaba litiro zirenga 1.800 z'amazi kugira ngo zitange umusaruro, mu gihe ikiro cya soya gisaba litiro 216 gusa. Imiterere y’amazi y’ubuhinzi bw’inyamanswa ishyira ingufu zidakenewe ku mutungo w’amazi meza asanzwe afite, bikongera ingaruka z’amapfa kandi bikagira ingaruka ku bantu n’inyamaswa. Mugabanye kurya inyama, turashobora gufasha kugabanya bimwe mubitutu byumutungo kandi tugakora ejo hazaza heza.
7. Umusaruro winyama winyamanswa utera imyanda.
Umusaruro winyama zinyamanswa utera imyanda myinshi igira ingaruka mbi kubidukikije. Amatungo y’amatungo atanga imyanda myinshi, harimo ifumbire n’inkari, bishobora kwanduza ubutaka n’amasoko y’amazi. Byongeye kandi, inzira yo kubaga itanga amaraso, amagufwa, nibindi bicuruzwa bigomba gutabwa. Iyi myanda irashobora kurekura imyuka yangiza mu kirere no mu mazi kandi ikagira uruhare mu gukwirakwiza indwara. Byongeye kandi, umusaruro no kujugunya imyanda y’inyamaswa bitera ikirere gikomeye cya karubone, bigira uruhare mu bushyuhe bw’isi ndetse n’imihindagurikire y’ikirere. Ni ngombwa kumenya ingaruka umusaruro w’inyama z’inyamaswa zigira ku bidukikije no gushakisha ubundi buryo, burambye bw’ibiribwa kugira ngo bigabanye izo ngaruka.
8. Ubworozi bworozi bukoresha ingufu nyinshi.
Ubworozi n’ubworozi bugira uruhare runini mu gukoresha ingufu n’ibyuka bihumanya ikirere. Inzira zigira uruhare mu kubyara inyamaswa, nko gutanga ibiryo, gutwara, no gucunga imyanda, bisaba ingufu nyinshi. Raporo y’umuryango w’ibiribwa n’ubuhinzi (FAO) ivuga ko umusaruro w’amatungo ugera kuri 18% by’ibyuka bihumanya ikirere ku isi, bikaba ari byo bigira uruhare runini mu guhangana n’imihindagurikire y’ikirere. Byongeye kandi, ubworozi busaba amazi menshi , ubutaka, nubundi buryo, bushobora kugira ingaruka mbi kubidukikije. Kubera ko inyama n’ibikomoka ku mata bigenda byiyongera, imiterere y’ingufu nyinshi mu bworozi ni impungenge zikomeye zidashobora kwirengagizwa.
9. Ubuhinzi bwinyamanswa bugira uruhare mu gutema amashyamba.
Ubuhinzi bw’inyamanswa nimwe mu mpamvu zitera amashyamba ku isi. Nkuko icyifuzo cyinyama zinyamanswa gikomeje kwiyongera, niko hakenerwa ubutaka bwo korora no kugaburira amatungo. Ibi byatumye amashyamba amamiriyoni y’amashyamba yangirika, cyane cyane nko mu mashyamba y’imvura ya Amazone, aho gukuraho ubutaka bwo kuragira inka ari byo bitera amashyamba. Gutakaza amashyamba bigira ingaruka mbi ku bidukikije, bigira uruhare mu ihindagurika ry’ikirere, isuri y’ubutaka, no gutakaza urusobe rw’ibinyabuzima. Ni ngombwa kumenya isano iri hagati y’ubuhinzi bw’amatungo no gutema amashyamba, no gufata ingamba zo kugabanya kwishingikiriza ku nyama z’inyamanswa hagamijwe kurinda amashyamba y’umubumbe w’ibinyabuzima ndetse n’ibinyabuzima mu bihe bizaza.
10. Indyo ishingiye ku bimera iraramba.
Imwe mumpamvu zikomeye zo guhindura indyo ishingiye ku bimera ni ukuramba kwayo. Ubuhinzi bw’amatungo nabwo bugira uruhare runini mu kwangiza imyuka ihumanya ikirere, gutema amashyamba, no kwanduza amazi. Mubyukuri, nk’uko Umuryango w’abibumbye ubivuga, ubuhinzi bw’inyamanswa nabwo bushinzwe gusohora imyuka ihumanya ikirere kuruta ubwikorezi bwose hamwe. Byongeye kandi, kubyara inyama zinyamanswa bisaba umutungo nubutaka cyane kuruta gutanga ibiryo bishingiye ku bimera . Mugukoresha indyo ishingiye ku bimera, abantu barashobora kugabanya cyane ibirenge byabo bya karubone kandi bakagira uruhare mugihe kizaza kirambye. Byongeye kandi, ibiryo bishingiye ku bimera byagaragaye ko bisaba gukoresha amazi n’ingufu nke, bigatuma bakoresha neza umutungo. Muri rusange, guhinduranya indyo ishingiye ku bimera ntabwo bifite akamaro kanini mubuzima gusa, ahubwo binagira uruhare runini mukugabanya ingaruka z’ibidukikije ku guhitamo kwacu.
Mu gusoza, nubwo abantu benshi bashobora kumva ko kurya inyama zinyamanswa ari umuco cyangwa umuco gakondo udashobora guhinduka, ni ngombwa kumenya ingaruka zikomeye zubuzima n’ibidukikije by’iyi ngeso. Ikigaragara ni uko kurya ibikomoka ku nyamaswa bidashoboka gusa ku isi yacu, kandi bitera ingaruka zikomeye ku buzima no ku mibereho yacu. Kuva mu gutanga umusanzu w’imihindagurikire y’ikirere kugeza kongera ibyago by’indwara zidakira, hari impamvu nyinshi zo kongera gutekereza ku mibanire yacu n’inyama z’inyamaswa. Mugukurikiza ibiryo bishingiye ku bimera no kugabanya ibyo dukoresha ibikomoka ku nyamaswa, dushobora gutera intambwe nziza iganisha ku buzima bwiza kandi burambye kuri twe ubwacu ndetse no mu bihe bizaza.




